Page Text
________________
262
(૮) "અભ્યાસ" ને લીધે-પ્રાણ-કપાળના (અંદરના) છિદ્રમાં પ્રવેશ કરી,બ્રહ્મરંધ્ર નામના સ્થાનમાં જઈને ગલિત જેવો થઇ જાય છે.ત્યારે પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે.(અભ્યાસ -શબ્દ-અહી નોંધનીય છે). (૯) લાંબા કાળના નિરોધને લીધે (નિરોધ ના અભ્યાસ ને લીધે)ચક્ષુ નો ઉપરામ થતાં,અને પ્રાણ બ્રહ્મરંધમાં આવતાં,"ભકૂટી"ની વચ્ચેના સ્થાન ની અંદર -ચૈતન્યરૂપ પરમેશ્વર-પોતાના આત્મા-પણે જાણવામાં આવેત્યારે પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે (ખેચરી મુદ્રા ??!)
(૧૦) ગુરુ કે ઈશ્વરના અનુગ્રહથી,કાક-તાલીય-ન્યાય-પ્રમાણે તરત જ "જ્ઞાન" ઉત્પન્ન થતાં-તરત જચિત્તના વિકલ્પો શાંત થઇ જાય છે.ત્યારે પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે. (૧૧) મન ને વાસનાઓથી રહિત કરી હૃદયાકાશમાં (આત્મા-સ્વ-રૂપમાં) લાંબા કાળ સુધી પેસાડી રાખતાંઆત્મા નો સાક્ષાત્કાર થાય છે.ત્યારે પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે.
રામ કહે છે કે-હે મહારાજ,જગતમાં પ્રાણીઓનું હૃદય તે શું કહેવાય છે? કે જે હૃદય-રૂપી મોટા અરીસામાં આ સઘળું જગત પ્રતિબિંબની જેમ ફુરે છે.
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,જગતમાં એક સ્વીકારવા યોગ્ય અને બીજું ત્યાગ કરવા યોગ્યએમ પ્રાણીઓનું હૃદય બે પ્રકારનું કહેવાય છે-તેનું વિવેચન હું કહું છું તે તમે સાંભળો. સાત વેંતથી મપાઈ શકે એવું છાતીના મધ્ય ભાગમાં જે હૃદય છે તે ત્યાગ કરવા યોગ્ય હદય છે.એમ સમજો. કારણકે તે હૃદય તે દેહના એક પ્રદેશમાં જ રહેલું છે. જે અખંડ (આત્મ) અનુભવ છે તેને સ્વીકારવા યોગ્ય હૃદય છે-એમ સમજો.
આ હૃદય દેહથી બહાર પણ છે અને દેહની અંદર પણ છે અને બીજી રીતે જોવામાં આવે તોદેહાદિતો નહિ હોવાને લીધે-એ હૃદય બહાર પણ નથી અને અંદર પણ નથી.(આકાશ-કે આત્મ-રૂપ છે) આ હૃદય જ મુખ્ય છે અને તેમાં જ આ સઘળું જગત રહેલું છે. એ હૃદયરૂપી મોટા અરીસામાં સઘળા પદાર્થો પ્રતિબિંબોની જેમ સૂરે છે. અને તે જ હૃદય સધળા અનાત્મ-પદાર્થોના ભંડાર-રૂપ છે.
સર્વ પ્રાણીઓનો જે અખંડ જ્ઞાન-રૂપ આત્મા છે તે જ સાચું હૃદય છે. દેહના અવયવોમાં ના એક અવયવ-રૂપ હૃદય કે જે જડ છે અને તે સાચું હૃદય નથી. ચિત્તને સઘળી વાસના વગરનું કરી એ અખંડ અનુભવ-રૂપ-શુદ્ધ-હૃદય (આત્મા)માં બળાત્કાર થી જોડતો, આત્મા નો સાક્ષાત્કાર થાય ત્યારે-પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે (અને ચિત્તની ગતિ જતી રહે છે)
હે રામ,અનેક સંકલ્પોથી કપાયેલા અને અનેક આચાર્યોએ કહેલા "સમાધિઓના ક્રમ" થી,પણ, પ્રાણ ની ગતિ રોકાઈ જાય છે. મુમુક્ષ-પુરુષને અભ્યાસને લીધે-આ સમાધિઓની યુક્તિઓના અભ્યાસને લીધેરોગો-વગેરે-કંઈ અડચણ નહિ કરતાં,સંસારને તોડવાના કામમાં ઉપાય-રૂપ થાય છે. અભ્યાસને લીધે દૃઢ થયેલો-અને-વૈરાગ્ય-રૂપી ચિહ્નો-વાળો આ પ્રાણાયામ (યોગ) મોક્ષની ઈચ્છાવાળાઓને મોક્ષની પ્રાપ્તિમાં અને સિદ્ધિઓ ઇચ્છવાવાળાઓને સિદ્ધિઓની પ્રાપ્તિમાં ઉપાય-રૂપ થવાથી-સફળ થાય છે.
જેમ,પર્વતમાં થી નીકળેલા પાણી નો ઝરો-દૂર જઈને લીન થાય છે તેમ પ્રાણ-એ અભ્યાસને લીધેભક્ટીઓના મધ્યમાં-નાસિકામાં અને તાળવામાં થી થઈને - બ્રહ્મરંધ્રમાં જઈને શાંત થાય છે. લાંબા કાળ સુધી-વારંવાર કરેલા અભ્યાસને લીધે-જીભની અણી-તાળવામાં કાકડાને દબાવી રાખે છેઅને તેથી પ્રાણ સારી રીતે બ્રહ્મરંધ્રમાં રહે છે.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |