Page Text
________________
239
મારી બુદ્ધિ-રૂપી પક્ષીણી " આ કર્યું,આ કરું છું અને આ કરીશ" એવી કલ્પનાની જાળમાં બંધાઈ મૂંઝાઈ જાય છે. "આ મિત્ર છે અને આ શત્રુ છે" એવા પ્રકારના ઢંઢોના સંકલ્પો-રૂપી-મોટો હાથી,મારાં મર્મસ્થળો-રૂપી-કમળોને કાપી નાખે છે."હું દેહ છું" એવી બુદ્ધિ ને લીધે દીન-પણાને પ્રાપ્ત થયેલ,અનેક સુખ-દુ:ખોમાં પડી જનાર,તથા જન્મ-મરણમાં ફસાયેલ એવા મનુષ્યનું કુશળ ક્યાંથી હોય?
(૬૭) આસક્તિ થી બંધ અને અનાસક્તિથી મોક્ષ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,પરસ્પર નું કુશળ પૂછવામાં આ પ્રમાણે વાતો કરી,એ ભાસ-વિલાસ નામના બે તપસ્વીઓ કાળે કરીને જ્ઞાનને પ્રાપ્ત થયા હતા અને મોક્ષને પામ્યા હતા. હે,રામ, આ હું તમને એ માટે કહું છું કે અનેક પાશોથી બંધાયેલ,ચિત્તને સંસારમાંથી તરવા માટે જ્ઞાન વિના બીજી કોઈ ગતિ નથી.આ સંસાર-રૂપી દુઃખ વિવેક (જ્ઞાન) વિનાના પુરુષને દુસ્તર છે પણ વિવેકી પુરુષને માટે તે (સંસારરૂપી-દુઃખ) જરાવારમાં તૂટી જાય તેવું છે.
જેમ,નાટકને જોવા બેઠેલા મનુષ્યો,નાટક કરનારા મનુષ્યોને દુરથી જ જુએ છે, તેમ પોતાના સ્વ-રૂપ-ભૂત-ચૈતન્ય-માત્રમાં રહેલા અને દેહથી પર થયેલા મહાત્માઓ દેહને દૂરથી જ જુએ છે. એટલે એ દેહ દુઃખોથી અત્યંત ક્ષોભ પામે તો પણ આપણને શી હાનિ થાય એમ છે? જેમ,રથનું ધૂસરું ભાગી જાય કે આખો રથ ભાગી જાય પણ તેમાં સારથીનું કંઈ ભાંગતું નથી, તેમ મન ક્ષોભ પામે તો તેમાં ચૈતન્ય ને શું થઇ જાય તેમ છે?
જેમ,જળને,તેનામાં રહેલા હંસો,પથ્થરો કે લાકડાઓ વગેરે સાથે કોઈ સંબંધ નથી,કે તે તેના કોઈ સગા નથી, તેમ,પરમાત્માને ભોગોની સાથે કોઈ જ સગપણ નથી, અને તે આત્માને બંધન સાથે પણ કોઈ સગાઇ નથી. જેમ,લાકડું અને જળ એ બંનેના પરસ્પર અભિપાત (અથડામણ) થી જળના બિંદુઓ ઉછળે છે, તેમ,દેહના અને આત્માના એકબીજાના અધ્યાસથી ચિત્તની સુખ-દુઃખ આદિ વૃત્તિઓ ઉછળે છે. જેમ,જળ અને લાકડું પાસપાસે હોય તો જળમાં લાકડાનાં પ્રતિબિંબ જોવામાં આવે છે, તેમ,આત્મા અને શરીર પાસેપાસે હોવાને લીધે,શરીરનાં સુખ-દુઃખ આત્મામાં જોવામાં આવે છે.
જેમ,દર્પણમાં જોવામાં આવતાં પ્રતિબિંબો સત પણ નથી કે અસત પણ નથી, પરંતુ અનિર્વચનીય જ છે, તેમ,આત્મામાં જોવામાં આવતાં શરીરો સત પણ નથી કે અસત પણ નથી, પરંતુ અનિર્વચનીય જ છે.
જેમ જળની સાથે સંબંધ પામેલ લાકડાં-પથરાઓ જળ થી જુદા પડી જાય તો પણ જળને કશી હાનિ નથી, તેમ,આત્માની સાથે કલ્પનાથી સંબંધ પામેલાં શરીરો છૂટાં પડી જાય તો તેથી આત્માને કોઈ હાનિ નથી. જેમ,લાકડાંથી સંબંધ પામેલા,જળમાં કંપ-ધ્વનિ-વગેરે પેદા થાય છે, તેમ,આત્માની સાથે રહેવાના સંબંધથી આ દેહમાં ગતિ-ધ્વનિ-વગેરે ઉત્પન્ન થાય છે.
ચૈતન્ય અસંગ છે અને શરીર જડ છે,માટે ચૈતન્યને સુખ-દુઃખ નથી તેમ શરીરને પણ સુખ-દુઃખ નથી. જે કંઈ સઘળું સુખ-દુઃખ થાય છે તે અહંકારને જ થાય છે માટે અહંકાર નષ્ટ થઇ જાય તો કોઈ પીડા રહે નહિ. અજ્ઞાની પુરુષ જેવો આ સંસારને દેખે છે તેવો જ સાચો માને છે,પણ જ્ઞાની સંસારને સાચો માનતો નથી. જો કે-જ્ઞાની મનુષ્ય તો સંસારને અધિષ્ઠાન-પણાથી સાચો માને છે, સંસાર-રૂપ-પણાથી નહિ.
ના૧ છે.
જેમ,જળનો અને પથ્થર નો સંબંધ અંદર પ્રવેશ વિના જ થાય છે, તેમ,આસક્તિ થી રહિત થયેલા મન-વાળાની બહારના વિષયોની સાથેનો જે સંબંધ થાય છે, તે અંદરના
અભિમાન વિનાનો જ થાય છે.આત્મા નો અને દેહનો સંબંધ વાસ્તવિક સંગ થયા વિનાનો જ છે. ચૈતન્ય સર્વત્ર એક જ છે,સર્વત્ર શુદ્ધ જ છે,અને સર્વત્ર વિષયોના સંબંધથી રહિત જ છે.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |