________________
232
(૧) માયાથી,જીવ-પણા-રૂપી-ભ્રમ,(૨) એ ભ્રમથી થયેલ લિંગ-શરીર-રૂપી-ભ્રમ, (૩) એ ભ્રમથી થયેલ બાહ્ય-વસ્તુઓ હોવાનો ભ્રમ (૪) અને એ ભ્રમ થી થયેલ જાગ્રત-સ્વપ્ર-રૂપી ભ્રમ, એ વિના જગતનું સ્વરૂપ બીજું કંઈ નથી.
નિગ્રહ-અનુગ્રહ અને તેથી થતા-મારા હર્ષ-શોક ક્યાં ગયા? તે કેવા હતા અને શામાં રહ્યા હતા? અને શા રૂપ હતા? એ વિષેનો હવે કંઈ પત્તો પણ મળતો નથી.સુખ પણ શું છે? અને દુઃખ પણ શું છે? (આ કંઈ જ નથી) જે આ કંઈ છે તે વ્યાપક બ્રહ્મ જ છે,હું તો વૃથા જ મૂઢ થઇ ગયો હતો. પણ,હવે હું મોહથી પર થયો છું એ સારું થયું.
હવે કોને માટે શોક કરવો? શામાં મોહ પામવો? શું જોવું? શું કરવું? ક્યાં રહેવું અને ક્યાં જવું? એવા પ્રશ્નો નો કોઈ સંભવ જ નથી. આ તો અલૌકિક ચમત્કાર-વાળું ચૈતન્ય-રૂપી આકાશ જ બ્રહ્માંડ-રૂપે દેખાય છે. હે, સઘળાં,પાંય-ભૂતોથી રહિત આત્મા,હું તને વારંવાર પ્રણામ કરું છું. તું ભલે જોવામાં આવ્યો. અહો,હું જાગ્રત થયો છું.અને જે મેં જાણ્યું છે-તે સંપૂર્ણ અને બરાબર સાયું છે.
હું કે જે અંત વિનાનો અને યથાર્થ જ્ઞાનથી (ચૈતન્ય-રૂપ-આત્મા-રૂપે) પ્રગટ થયો છું તેને પ્રણામ કરું છું. આસક્તિ વિનાનો હોવાને લીધે વિષયોથી રહિત સ્થિતિ-વાળો છું, અને સુષુપ્તિવાળાની જેમ, ઉપાધિથી મુક્ત થઈને સ્થિર થયેલો છે અને માટે જ સંસારના ભ્રમથી રહિત હોવાને લીધે, જેમાં,અધ્યારોપ-રૂપી-કલંક નથી,એવા આત્મામાં જ ભરપૂરપણાથી રહ્યો છું. અને તેથી હવે મને કદી વિષમતા થાય તેમ નથી.
(૬૦) સુરધુરાજાએ દેહ પડતાં સુધી કરેલું નિઃસંગ આચરણ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-જેમ,વિશ્વામિત્ર, તપ કરવા-રૂપી દૃઢ-ઉદ્યોગ ને લીધે બ્રાહ્મણ-પણું પામ્યા હતા, તેમ,એ સુરધુ રાજા દૃઢ ઉધોગ ને લીધે સર્વોત્તમ પરમપદને પ્રાપ્ત થયો
ત્યારથી તે સંસારની સર્વ કોઈ ક્રિયાઓમાં (કર્મોમાં) અનાસક્ત રહી કામ કરતો હતો અને રાજ્ય-સંબંધી સમ-વિષમ કાર્યોમાં પડવા છતાં સર્વદા સંતાપથી રહિત જ રહ્યો. એ રાજા દરરોજ નિયમિત કાર્યો કરતો હતો છતાં પણ હર્ષ-ક્રોધ થી રહિત રહેવાને લીધે,અને ઉદાર તથા ગંભીર સ્વ-રૂપ-વાળો હોવાને લીધે સમુદ્રની જેમ શોભવા લાગ્યો.
જેમ,દીવો કંપ વિનાની અને પ્રકાશવાળી શિખાથી શોભે છે, તેમ,એ રાજા,જે,સુષુપ્તિ અવસ્થામાં ચિત્ત-વૃત્તિ નિશ્ચલ રહે છે, તેવી નિશ્ચળ રહેનારી અને આત્મા-રૂપી પ્રકાશ-વાળી,પોતાની નિશ્ચળ ચિત્ત-વૃત્તિથી શોભવા લાગ્યો.એ રાજા,નિર્દય-દયાળુ-સુખ દુઃખો આદિ કંદોવાળો-મત્સરવાળો-આસ્તિક-નાસ્તિકવિષયોના ગ્રહણવાળો-કે-વિષયોના ત્યાગવાળો પણ ના રહ્યો. સર્વદા સમતા ભરેલી,ચપળતા ટળી જવાને લીધે ધીરતાવાળી અને અંદર શીતળપણાવાળી વૃત્તિ થી ભરપૂર, સમુદ્ર ની જેમ તથા પૂર્ણ-ચંદ્રની જેમ શોભવા લાગ્યો.
"સઘળું જગત એ ચૈતન્ય-તત્વમાં થયેલી એક જાતની કલ્પના-રૂપ છે" એવો નિશ્ચય હોવાને લીધે, સુખ-દુઃખોથી રહિત થયેલી એ સુરધુ રાજાની પૂર્ણ-બુદ્ધિ અત્યંત શોભવા લાગી. તત્વ ને સમજેલો અને ચૈતન્યમાં એકતા પામેલો હોવાને લીધે પૂર્ણ થયેલો એ રાજા, વિલાસ કરતાં,રાજ્યનાં સુખ ભોગવતાં,ચાલતાં, બેસતાં, ઉભા રહેતાં કે સૂતાં પણ નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં રહેલા જેવો જ રહેવા લાગ્યો.