Page Text
________________
196
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,મહાત્મા,પ્રહલાદે જે જે કંઈ મેળવ્યું તે પોતાના પુરુષાર્થથી જ મેળવ્યું હતું, બીજ કશા થી મેળવ્યું નહોતું.જેમ,તલની અંદર રહેલું તેલ અને તલમાંથી બહાર કાઢેલું તેલ જુદું નથી, તેમ,આત્મા અને વિષ્ણુ જુદા નથી. જેમ,સુગંધ જ પુષ્પો ના સારરૂપ છે-તેમ,વિષ્ણુ જ સધળા જીવોના સારરૂપ છે. ઉપાધિઓ (માયાનો ત્યાગ કરીને જોતાં, વિષ્ણુ છે તે જ આત્મા છે. અને જે આત્મા છે તે જ વિષ્ણુ છે. જેમ,વૃક્ષ અને ઝાડ -એ પર્યાય શબ્દો છે તેમ,
વિષ્ણુ અને આત્મા એ બે શબ્દો પરસ્પરના પર્યાય શબ્દો છે.
વસિષ્ઠ કહે છે કે-પ્રહલાદને પ્રહલાદ ના આત્માએ પોત-પોતાની મેળે જપોતાની ઉત્તમ "શક્તિઓથી વિષ્ણુ ની "ભક્તિમાં જોડ્યો હતો. પ્રહલાદે વિષ્ણુ-રૂપ પોતાના આત્માની પ્રેરણા થી જ પોતાના મનને પોતાની મેળે, "વિચાર"માં જોડીને પોતાનું સ્વરૂપ (જ્ઞાન) જાણ્યું હતું.
જેમની પાસેથી વરદાન મેળવ્યું તે વિષ્ણુ,પ્રહલાદના આત્મા થી જુદા ન હતા. આત્મા-કોઈ સમયે પોતાના પ્રયત્ન થી કરેલા વિચારના બળથી શક્તિ થી પોતાના સ્વરૂપ ને જાણે છેઅને કોઈ સમયે ભક્તિ-રૂપ (શક્તિથી) પ્રયત્નથી વિષ્ણ-રૂપ દેહને મેળવીનેતે દ્વારા-પોતાના સ્વરૂપને જાણે છે. વિષ્ણુ ને લાંબા કાળ સુધી આરાધવામાં આવ્યા હોય (એટલે કે ભક્તિ કરી હોય) અને તે બહુ પ્રસન્ન થયા હોય, તો પણ "વિચાર" વિનાના પુરુષને તે "જ્ઞાન" આપી શકતા નથી. (નોંધ-અહી આગળ આવી ગયેલી કથા મુજબ,બલિરાજા વિચારથી જ્ઞાનને પ્રાપ્ત થયો હતો, ત્યારે અહી, પ્રહલાદ,ભક્તિ અને વિચાર થી જ્ઞાનને પ્રાપ્ત થયો છે-તેમ બતાવવામાં આવ્યું છે)
હે,રામ,પોતાના પુરુષ-પ્રયત્ન થી ઉત્પન્ન થયેલો "વિચાર" આત્માના અવલોકનમાં મુખ્ય ઉપાય-રૂપ છે, અને જે,વરદાન આદિ છે તે,આત્માના અવલોકનમાં ગૌણ-ઉપાય-રૂપ છે. એટલા માટે તમે, મુખ્ય ઉપાય (વિચાર) કરવામાં જ તત્પર રહો. આમ,આભા ના અવલોકન માં વિચાર -એ જ મુખ્ય ઉપાય છે, એટલા માટે, પ્રથમ બળાત્કારથી સઘળી ઇન્દ્રિયો નો નિગ્રહ કરીને, સર્વ પ્રકારના યત્નથી અભ્યાસમાં લાગીને,ચિત્ત(મન) ને "વિચાર-વાળું" કરો.
જે કોઈ પુરુષ જે કોઈ સ્થળમાં જે જે કંઈ મેળવે છે,તે સઘળું તે પુરુષને પોતાના પ્રયત્નથી થયેલા શુભ આચરણથી જ મળે છે,બીજે ક્યાંય બીજું કશું- બીજા કશાથી મળે તેમ નથી. પુરુષના યત્ન વિના જ,જો વિષ્ણુ તેનો ઉદ્ધાર કરતા હોય તોએ વિષ્ણુ બીજા પ્રાણીઓ નો (પશુઓ-વગેરેનો) શા માટે ઉદ્ધાર કરતા નથી? પરમ પુરુષાર્થ-રૂપી આત્મજ્ઞાન કંઈ,વિષ્ણુથી,ગુરૂથી કે ધનથી મળતું નથી. જે કંઈ આત્મજ્ઞાન મળે છે તેને પોતાના યત્ન વડે પોતાના મનને દબાવવાથી જ મળે છે. એટલે કે જે આત્મજ્ઞાન છે તે પોતાના આત્માથી જ મળે છે તેમ સમજો.
તમે પોતાનું જ આરાધન કરો,પોતાનું જ પૂજન કરો, અને પોતાથી પોતાનું જ અવલોકન કરી અને પોતાનામાં જ રહો.વેદાંત અને શાસ્ત્રો વગેરેમાં- ઇન્દ્રિય-નિગ્રહ -વગેરે પ્રયત્ન કરવાના તથા વિચારોથી દૂર નાસનારા લોકો ને સારા માર્ગે લઇ જવા જ વિષ્ણ ની ભક્તિ "કપેલી" છે. અભ્યાસ કરવો અને યત્ન કર્યા કરવો,એ જ આત્માના અવલોકન નો મુખ્ય ઉપાય કહેવામાં આવે છે. અને જો આ મુખ્ય ઉપાય ના બની શકે તો જ વિષ્ણુ (કે ઇષ્ટ-દેવ) ના પૂજન-રૂપ (ગૌણ) ઉપાય પકડવો.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |