________________
૨૧
ભૂખ્યો ન હોય છતાં બીજાની ભૂખનું વેદન અનુભવાય. એનું કારણ બન્નેનો પીંડ બંધાયો છે અન્નથી. બન્નેમાં પેલું ચેતન તત્ત્વ રહેલું છે. જેનું વધુ વિકસિત છે તે વધુ વેદન અનુભવે. અને પેલાની વેદના કે કષ્ટને દૂર કરવામાં સહભાગી પણ બને.
ખરાબમાં ખરાબ કૃત્ય કરનાર વ્યક્તિમાં પણ ચેતન તત્ત્વ તો છે જ. એના પર મેલા સંસ્કારના થર વધુ જામી ગયા છે. એટલે એ ચેતન વિકસી શક્યું નથી. વિકસવાની ક્ષમતા છે પણ ઉપરના મેલ ધોવા પડે. બાળવા પડે. જેને આ વસ્તુની જાણ નથી. ગતાગમ જ નથી. ભૂખ્યાને જુએ ખરો પણ તેની ભૂખનું વેદન ન અનુભવી શકે. એને એનો સ્પર્શ જ ન થાય.
કોઈકને સ્પર્શ થાય. વેદન અનુભવે પણ માત્રા ઓછી, કોઈકને પૂરો સ્પર્શ થાય. વેદન-સમવેદન-સંવેદન જાગે.
અન્ન નહિ ખાવું અને ભૂખ્યા રહેવું એના બે પ્રકાર છે.
(૧) ખાવાની તીવ્ર ઈચ્છા છે, પણ ખાવા નથી મળ્યું. ભૂખને કષ્ટ પરાણે ભોગવે છે. આ લાંધણ ગણાય.
(૨) ભાવતા ભોજન હોવા છતાં ખાવું નથી અને નહિ ખાવાનો આનંદ અનુભવે છે, આ તપ ગણાય.
આ તપ ચેતનતત્ત્વ ઉપર જામેલા મેલને ધોવામાં–બાળવામાં ઉપયોગી બને છે. ચેતનતત્ત્વ આથી વિકસે છે. આ તપ, ઉપવાસ-આત્મા સમીપે વસવું બને છે. જૈન પરિભાષામાં આને નિર્જરા કહેવાય છે.
આવું તપ બીજાના મેલ ધોવામાં અથવા બીજાના મેલથી બનતા અપકૃત્યોને અંકુશમાં રાખવામાં પણ ઉપયોગી બને છે.
તપ અને કેવળ તપ જ હોય. બીજા કોઈ રાગદ્વેષ, સ્વાર્થ, લોભ કે અહ જેવા તત્વોની ભેળસેળ ન હોય તો, અપકૃત્ય કરનાર વ્યક્તિ, અથવા તેના નજીકના હોય તે અથવા ઇતર સમાજના ચેતન તત્ત્વને જેવી જેની કક્ષા તે પ્રમાણે સ્પર્શ કરે જ કરે. ચેતન ચેતનને ખેચેજ અને સામાજિક ચેતના જાગૃત બને.
તપની સાથે પ્રાર્થના પણ હોય !
હે ભગવાન ! જે વ્યક્તિએ અપકૃત્ય કર્યું છે તે તેની દુર્બુદ્ધિનું પરિણામ છે. તેને સબુદ્ધિ આપજો.
અપકૃત્ય કરનારને ટેકો આપનાર પણ હોય છે. તેમને પણ આ તપ અને પ્રાર્થના દ્વારા પરોક્ષ અપીલ થતી હોય છે. અપકૃત્યનો ભોગ બનનાર વ્યક્તિમાં પણ પરિસ્થિતિવશ કે પ્રકૃતિવશ અન્યાય પ્રતિકારની શક્તિ હોતી નથી તેને પણ
અનુભવની આંખે