________________
૩૨
અપીલ થાય છે. વ્યાપક સમાજને પણ એની અપીલ થાય છે, કારણ સહુમાં ચેતનતત્ત્વ રહેલું જ છે.
તપનો પ્રકાર જેટલો ઊંચો તેટલો તેનો પ્રભાવ વ્યાપક અને ઊંડો.
જૈન તીર્થકર ભગવાન મહાવીરે અહિંસા અને પ્રેમને પોતાના જીવનમાં પૂરેપૂરાં સાકાર કર્યા હતાં. તેમના તપના પ્રભાવે નારી સમાજની ગુલામીની બેડીઓ તૂટી, સ્ત્રીઓનું સન્માન જાગૃત થયું, ગૌરવ વધ્યું. મોક્ષ મેળવવા સુધીના તમામ અધિકારો સ્થાપિત થયા.
મહાત્મા ગાંધીએ તપને સામાજિક સ્વરૂપ આપવાનો પ્રયોગ કર્યો. રાષ્ટ્રિય ચેતના જાગૃત કરી.
આ જ પ્રક્રિયાને આગળ વધારવાની વધુ જરૂર સ્વરાજ મળ્યા પછી તરત જ હતી. કારણ સ્વરાજમાં રાજ્યની દંડશક્તિનો ઉપયોગ કરવો વધુ સહેલો અને હાથવગો હતો.
એ જરૂરિયાતની પૂર્તિ થઈ શકી નહિ. પરિણામે લોકચેતના અને ધીરે ધીરે વ્યક્તિ ચેતના પણ કુંઠિત બનતી ગઈ. વળી સ્વાર્થ અને રાજકીય ગણતરીઓને ધ્યાનમાં રાખીને ઉપવાસનો દુરુપયોગ પણ થતો રહ્યો. આમ ઉપવાસ દ્વારા તપના પ્રયોગની સામાજિક પરિવર્તન કરવાની દષ્ટિએ ખાસ અજમાયશ કરવામાં નહીં આવી.
વ્યક્તિગત આત્મકલ્યાણ માટે એકાંતિક દૃષ્ટિથી તપશ્ચર્યા થતી હોય છે, પણ તે રૂઢિ અને પરંપરાગત, યંત્રવત થતી હોવાથી તેનો પ્રભાવ ક્યાંય પડતો હોય એવું દેખાતું નથી. વિશ્વવાત્સલ્ય : તા. ૧૬-૧-૧૯૯૨ ૧૦ સ્વરાજ્ય અને લોકશાહીમાં સત્યાગ્રહનું અભિનવ સ્વરૂપ
આ અગ્રલેખનું મથાળું છે તે વિષય પર વિશ્વવાત્સલ્ય અને પ્રયોગદર્શનમાં અનેક વખત લખાયું છે. “શુદ્ધિપ્રયોગનાં સફળ ચિત્રો”ના આ લેખના લેખકે લખેલ પુસ્તકમાં પણ આ વિષે સારી પેઠે છણાવટ કરી છે. તેમ છતાં વિઠલાપુર પોલીસ થાણા શુદ્ધિપ્રયોગને મળેલી સફળતાના સંદર્ભમાં ખાસ કરીને ગુજરાતનું જાહેરમાં ધ્યાન દોરવા અહીં થોડું લખવું પ્રસ્તુત બને છે. ગાંધી સવાસોના આ વર્ષમાં તો ખાસ કરીને,
આજે સાથે રાષ્ટ્ર જ નહિ, વિશ્વ આખું અનેક સમસ્યાઓથી ઘેરાયેલું છે. સમસ્યાના ઉકેલ માટે છેવટે પોલીસ અને લશ્કરનો આશ્રય લેવો પડે છે, પણ
અનુભવની આંખે
