________________
૩૦.
૯ તપ કઈ રીતે કામ કરતું હશે ? સંયમ એ સમજણ-જ્ઞાનનું પરિણામ છે. એનાથી સંસ્કૃતિ નિર્માણ થાય છે. સજા એ દમન-દબાણ છે; એનાથી વિકૃતિ જન્મે છે. સંયમ સમજણથી આવે, પણ સમજણ ઝટઝટ આવતી નથી.
સમાજને અને પોતાને પણ નુકસાન થતું હોય તેવું કૃત્ય કરનારને દા.ત. દારૂ પીનારને જેલવાસની સજા કરવામાં આવે છે. સજા એના શરીરને થાય છે પણ એથી એના મનની વૃત્તિ સુધરતી નથી. ઊલટું વિકૃત થવાનો વધુ સંભવ છે. અને આમ છતાં સમાજ પાસે તો રાજ્ય શાસનની સત્તા અને એના કાયદા, કોર્ટ ન્યાય, દંડ અને સજા વગેરેનો આશ્રય લેવો એ જ સાધન છે.
વિશ્વવાત્સલ્ય”ના તા. ૧-૧૨-૯૧ના અગ્રલેખમાં સમજણ અને સજા વચ્ચેના કોઈક નૈતિક સામાજિક દબાણના પગલાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. કેલિફોર્નિયાની ૨૧ વર્ષની વિદ્યાર્થિની દારશીબહેને ઉકરડીમાં જે જોયું, જાણું, અને સાણંદમાં જ્ઞાનચંદ્રજીની વાતોમાં સાંભળ્યું તેનાથી તે બહેન પ્રભાવિત બની હતી.
તપોમય પ્રાર્થના સાથેનો શુદ્ધિ પ્રયોગ કઈ રીતે કામ કરે છે? એની અસર સામાજિક નૈતિક રીતે શું થાય છે? વ્યક્તિ પર એનો પ્રભાવ પડે છે? આવા પ્રશ્નો એના હતા.
કામ કરે છે તે તો ઉકરડીની ગ્રામસભામાં એણે જોયું હતું, પણ એ બધું કઈ રીતે કામ કરે છે ? એનું વિજ્ઞાન શું છે? એ જાણવાની એની જિજ્ઞાસા હતી.
આ એક સંશોધનનો વિષય ગણાય. મુનિશ્રી સંતબાલજીની પ્રેરણા અને માર્ગદર્શનથી આ મુદ્દાને લગતું સંશોધનકાર્ય ભાલ નળકાંઠામાં શુદ્ધિપ્રયોગ રૂપે પ્રાયોગિક ધોરણે ઠીક પ્રમાણમાં થયું ગણાય. એના અનુભવને કેન્દ્રમાં રાખીને એ વિષે થોડું વિચારીએ.
એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવ માત્રમાં રહેલું ચેતન એક છે, પણ એના ઉપરનાં આવરણોના પ્રમાણ મુજબ એ ચેતનાનો વિકાસ એક સરખો નથી હોતો. મનુષ્યમાં રહેલું ચેતન વધુ વિકસિત છે. પણ તેનીયે કક્ષા સમાન નથી હોતી. દરેક મનુષ્યનો પીંડ બંધાય છે અન્નથી જેને અન્નમય કોષ કહેવાય છે.
ભૂખના કષ્ટનો-વેદનાનો-અનુભવ દરેક માણસને થાય છે. કોઈ માણસ ભૂખ્યો છે એમ આપણે જોઈએ કે તરત એને ખાવા આપવાનું મન થઈ જાય. પોતે
અનુભવની આંખે
