________________
૨
નિવૃત્તિ, પ્રવૃત્તિ અને વૃત્તિ
આપણે ત્યાં તો જેવો માણસ આત્મચિંતનની દિશામાં વળ્યો કે તત્કાળ કામ છોડવા તરફનું તેનું વલણ થઈ જાય છે. તે કર્મ છોડી દે છે, લોકસંપર્ક છોડી દે છે, મૌન રાખવા માંડે છે, એકાંતમાં જતો રહે છે, શારીરિક ક્રિયાઓ ઓછી કરતો જાય છે અને માનસિક ક્રિયાઓમાં વધુ ને વધુ રાચતો જાય છે.
આ ખોટું વલણ છે. આ નિવૃત્તિ નથી, આ તો માત્ર અપ્રવૃત્તિ છે. અને પ્રવૃત્તિ જેટલી જોરદાર ક્રિયા છે, તેટલી જ જોરદાર ક્રિયા અપ્રવૃત્તિ છે. તે પ્રતિક્રિયા છે, સ્વયંભૂ સ્થિતિ નથી.
જીવનમાં પ્રવૃત્તિની જરૂર છે અને અપ્રવૃત્તિનીયે જરૂર છે. આપણે નિદ્રા લઈએ છીએ, તે અપ્રવૃત્તિ છે. દેહાધારી માટે જેમ પ્રવૃત્તિની જરૂર છે, તેમ અપ્રવૃત્તિનીયે જરૂર છે. આપણી નિદ્રામાંની અ-પ્રવૃત્તિ સમાધિરૂપ બની શકે અને જાગૃતિમાંની પ્રવૃત્તિ પૂજારૂપ બની શકે બંને પોતપોતાની ઉચિત માત્રામાં ચાલ્યા કરવી જોઈએ. તેથી જીવનમાં બેઉનો ઉપયોગ છે.
- વિનોબા
રાજકીય ઘડતર
