________________
૬૧
લોકશાહીનો આત્મા-અહિંસા
લોકશાહી અપેક્ષે છે પ્રજામાં નિત્ય જાગૃતિ; સજે સરમુખત્યારી, બેપરવા પ્રજા બની. રાજયતંત્ર નહીં ચાલે શિક્ષાસૂત્રો થકી કદી; તંત્ર ચાલે પ્રજા સ્નેહ, પ્રજા પ્રત્યે વધ્યા થકી.
એક વખત શ્રી વિનોબાજીએ એક ઉત્તમ વાત કરી હતી કે, ગાંધીવાદ, સમાજવાદ કે ગમે તે વાદ હો - મતભેદ ગમે તેટલા હો, પણ જો બધા વાદીઓ સાધનમાં અહિંસાનો સ્વીકાર કરી લે એટલે પત્યું.
મને લાગે છે કે આપણા લોકશાહી પ્રજાસત્તાક તંત્રનો આત્મા કોઈ હોય તો તે અહિંસા હોવો જોઈએ. અહિંસા એક એવો સિદ્ધાંત છે કે તેમાં શસ્ત્રને અવકાશ છે કે નહિ, યુદ્ધને અવકાશ છે કે નહિ, એવા એક સામટા ઘણા અરસપરસ વિરોધી દેખાતા પ્રશ્નો પણ ઊભા થવાના. પરંતુ પ્રજાના હૈયામાં જો
અહિંસાની નિષ્ઠા ભાંગી તૂટી પણ પ્રવેશી ચૂકી હશે તો અહિંસાનો સિદ્ધાંત આપણને અને આપણા લોકશાહી તંત્રને આગળ ને આગળ ધપાવશે.
હું ભારપૂર્વક કહીશ કે જો પ્રજામાં અહિંસાની નિષ્ઠા હશે તો બહુમતવાદી રાજતંત્ર પણ સર્વાનુમતવાળું બની જવાનું અને હિંસાની નિષ્ઠા વધુ પ્રમાણમાં હશે તો લોકશાહીમાંથી પણ કાં તો બેદરકારવાદ ઊગી નીકળવાનો અથવા સરમુખત્યારશાહી આવવાની.
તા. ૧-૫-૫૦
સંતબાલા
રાજકીય ઘડતર
