________________
૨૬
૭ નીતિધર્મ અને અર્થ વહેવાર શ્રી રાધાકૃષ્ણ બજાજ અને શ્રી શરદ જોશીની તાજી મુલાકાતનો અહેવાલ જાસઅંક ૧૩૩ નવેમ્બર' ૮૭માં બજાજજીએ આપ્યો છે. એમાંથી શ્રી શરદ જોશીના કેટલાક પ્રશ્નો અને વિધાનો પ્રથમ જોઈએ.
(૧) આપે (બજાજજીએ) હિંદુ પરિવારમાં જન્મ લીધો છે એટલા માટે ગોરક્ષાની વાત કરો છો. મુસ્લિમ પરિવારમાં જનમ્યા હોત તો શું ગોરક્ષાની વાત કરત ?
(૨) પરદેશમાં ગાય રોજનું સામાન્યતઃ આઠ લીટરથી વધુ દૂધ દે તો જ આર્થિક રીતે પરવડે એમ ગણાય છે. એથી ઓછા દૂધવાળી ગાયને નષ્ટ કરવામાં આવે છે, વાછરડાંને તો માંસ માટે જ રાખે છે. ઘરડી બેકાર ગાયો રાખીને દેશનો બોજો શા માટે વધારવો ?
(૩) ભારતમાં જે ખેડૂત પોતાનાં બાળ બચ્ચાંને પણ નથી પાલવી શકતો તે ઘરડી ગાયોને ક્યાંથી ખવડાવશે ?
(૪) રાસાયણિક ખાતરને બદલે દેશી ખાતર વાપરવાથી ઊપજ ઘટી જશે. તેનું નુકસાન કોણ આપશે ?
(૫) ભેંસના દૂધમાં ઘી વધુ છે. ભેંસ દૂધ વધુ આપે છે. પાડાથી ખેતી થઈ શકે છે. મતલબ ગાયને બદલે ભેંસ આ બધાં કામોની પૂર્તિ કરી શકે છે.
શ્રી શરદ જોશીના આ પ્રશ્નોના શ્રી બજાજજીએ ભારતની વાસ્તવિકતાઓ અને વહેવારને ધ્યાનમાં રાખીને તેમ જ અધ્યાત્મલક્ષી ધર્મપ્રધાન અર્થદષ્ટિથી સચોટ અને વિશદ્ જવાબો આપ્યા જ છે. પરંતુ ત્યારપછી પણ બજાજજી લખે છે :
“શ્રી શરદ જોશીએ આપણી સામે કેટલાક વિચારણીય મુદ્દાઓ ઊભા કર્યા છે.
(૧) ખેતીકામ, દૂધ અને ખાતર એ ત્રણે દૃષ્ટિએ ભારતમાં ગાય-બળદ વધુ ઉપયોગી છે કે ભેંસ-પાડા ?
(૨) અર્થવ્યવસ્થામાં ધર્મ (અધ્યાત્મ)નું સ્થાન છે કે કેમ ? શું અધ્યાત્મ વિનાની અર્થવ્યવસ્થા અનર્થકારી છે ?
(૩) ઘરડાં અને અનાર્થિક ગાય બળદનો નાશ જ કરવો પડે કે એને બચાવવાનો પણ કોઈ રસ્તો છે ?
અનુભવની આંખે
