________________
૧૪
(કદાચ પં. જવાહરલાલનું નામ પહેલું હશે) પણ નીકળી જાય, તોયે કોંગ્રેસ મરનાર નથી.” અને આજ સંદર્ભમાં દેશમાં અને દુનિયામાં આ એકજ સંસ્થા એવી છે કે જેણે જન્મથીજ કોંગ્રેસ રક્ષા, શુદ્ધિ અને સંગીનતા સાથોસાથ પસંદ કરીને “રાજકીય માતૃત્ત્વ” એ પરિભાષા પ્રમાણે કોંગ્રેસનુસંધાન ચાલુ રાખ્યું છે. આ સંસ્થા છે ભાલ નળકાંઠા પ્રાયોગિક સંઘ અથવા એવા ગ્રામ પ્રાયોગિક સંઘો દ્વારા સંચાલિત ભાલ નળકાંઠા ખેડુત મંડળ અથવા એવા નૈતિક જન સંગઠનો. આપણે ઈન્દિરાબેનને આ સંદર્ભમાં જોતા હતા અને જોયાં છે. સભાગ્યે જનતા પક્ષને રાષ્ટ્રની નિખિલ જનતાનો ટેકો એ દષ્ટિએજ મલ્યો છે, તે ક્ષણવાર પણ ભૂલવું ન જોઈએ.
બાપુને લક્ષમાં રાખી જનતા પક્ષ વર્તીને બધા પ્રશ્નો પતાવશે એ ખ્યાલે દેશની જનતાનો એને ટેકો મળ્યો છે. જે લોકો વ્યક્તિગત કિન્નાખોરી પોતાના વિજયોન્માદમાં દર્શાવે છે ત્યાં જનતા પક્ષના સર્વોચ્ચ નેતા પ્રિય મોરારજીભાઈ વગેરે સચોટ પ્રતિકાર કરતા હોય તેવા જવાબો છાપામાં દેખાઈ રહે છે. તા. 25-6-77
સંતબાલ
ઈન્દિરજી અંગેના પ્રત્યાઘાતો જાડેજાના પત્રમાં જે વ્યક્તિગત ટીકા છે તે વાજબીપણું એ રીતે દર્શાવે છે કે “જો ભાઈશ્રી સંજય તરફ કુણી નજરે પત્રકારણે જોવાય તે ખુદ ભાઈશ્રી સંજયે જાતે અવળા કૃત્ય કર્યા હોય તે છવરાવ્યા હોય પરંતુ એ અંગે તો નીમાએલા પૈસાના હેવાલો વિગતવાર બહાર આવે પછી ચોક્કસપણે દોષપાત્ર કોણ છે તે કહી શકાય. પણ પ્રથમ નજરે જેમ કોઈ અંગત માણસ (પુત્ર એ અંગતથી એ અંગત ગણાય) ભૂલ કરે તો તે વડીલ તરીકે પોતે સ્વીકારી લેવી જોઈએ. શ્રી વિજ્યાલક્ષ્મી પંડિતના ઉદ્દગારો શરૂ શરૂમાં નીકળ્યા હતા. તે એવા હતા કે “આમાં ઈદિરાબેન નહીં, સંજય પણ નહીં પરંતુ એના સાથીઓએ ભૂલો કરી છે' બહુ ઊંડી અને ઊંચી દૃષ્ટિએ તો સાથીઓ ભૂલ કરે તે પણ પોતાનીજ ગણાય. કારણ કે જેમ છેતરવું એ દુર્ગણ છે તેમ છેતરાવું એ પણ દુર્ગણજ લેખાય. ગાંધીજીએ ક્યાંક પોતાના પુત્ર વિશે કહ્યું હોય એવો ખ્યાલ છે કે “એ છેતરાય છે, પણ જાતે છેતરતો નથી. જોકે છેતરાય એ સારું નહી, પણ છેતરનાર કરતાં છેતરાનાર ઊંચો છે.” અલબત્ત બાપુ(ગાંધીજી) તો
શ્રી સગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
