________________
૧૦૪ વાતો થઈ. આ બદલી પાછળ કેવળ કિન્નાખોરી છે, એમ સાબિતી પુરાવા સાથે ટી.યુ.એ વાત કરી. સુપ્રિમ કોર્ટના વડા જજ “રેને ટી.યુ.એ આઠ પાનાનો કડક પત્ર લખ્યો છે. આ પછી ટી.યુ.એ પોતાના future plan ની વાત કરી. સીમલા પણ જો મારી બદલી કરશે તો નિવૃત્ત થવાના હવે ચાર વર્ષ બાકી છે. થોડો સમય ત્યાં રહી અને રાજીનામું આપવાનો છું અને દિલ્હી રહી અને વકીલાત શરૂ કરવાનો મારો વિચાર છે. સુપ્રિમ કોર્ટના કેસ ત્યાં લડવાનો અને આ બેશરમ સરકારને મારી નાની રીતે કાયદાથી હંફાવવા વિચારું છું. રાજીનામા પછી વકીલાત કરીશ પણ આ સરકારનો હાથો તો નહીં જ બનું. ન્યાયતંત્ર જેવા, રાષ્ટ્રની કરોડરજજુ સમાન અગત્યના અંગમાં, રાષ્ટ્રપ્રેમી સપૂતો જ્યાં સુધી છે ત્યાં સુધી ઇન્દિરા ગમે તેટલું કરે તો પણ અંદરથી લોકશાહીનો પ્રેમ અને આકર્ષણ ભારતવાસીમાંથી તે કાઢી નહીં શકે.
કાયદાના શાબ્દિક ચોકઠામાં રહીને ન્યાય તોળવાની હાલની પ્રથા બદલી સમાજલક્ષી લોકશાહીની દિશા પકડે તેવા ન્યાયતંત્રની જરૂર છે
મૂળે ન્યાયતંત્ર જે રામરાજ્યની પરંપરામાં હતું, તે તો પંચપ્રથાનું હતું. સંત વિનોબાજી કહે છે તેમ આજની માફકનું ૩+ ૨ = ૫ નું નહીં પણ પાંચેયનું સંયુક્ત ન્યાયતંત્ર હતું. એ વસ્તુ ધીરે ધીરે ઘસાતી ગઈ અને તેમાંથી પરદેશી ન્યાયની આંધળી દેવીનું ન્યાયતંત્ર આવ્યું. એટલે કે કાયદાનાં શાબ્દિક ચોકઠામાં રહીને જ ન્યાય આપવાની પ્રથા રહી. હવે ફરી પાછી ભારત સ્વતંત્રતા પછી પંચપ્રથાનું ન્યાયતંત્ર આવે તે માટે મથવાનું આવશે. આ કામમાં ગામડાંને મુખ્ય બનાવીને ચાલવું જોઈએ. તો જ ન્યાયનો આત્મા જળવાશે અને સમાજ પરિવર્તનને સાનુકૂળ ન્યાય બનશે. આ કામ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગે મુખ્ય બનીને કરવાનું આવે તો નવાઈ નથી. એમાં ફલજીભાઈ જેવા જગતાત ખેડૂતની દિશા પકડનારા સ્મારકરૂપે થતું કામ નમૂનેદાર બનશે એટલે ન્યાયની નવી દિશા સમાજાભિમુખ આવવાની છે. તે અને જૂની પરંપરા છે તે બે વચ્ચેના સંઘર્ષનો આ સમય છે. તેવે વખતે લોકલક્ષી લોકશાહીની દિશાને અનુરૂપ ન્યાયની વાતમાં જેટલે અંશે ઉપયોગી થવાય તેટલે અંશે ન્યાયાધીશ માટે થવું જોઈએ. એ દૃષ્ટિએ ચકાસતાં ટી.યુ. મહેતા આવી શકે તો એ માટે ગૌરવ લેવા જેવું ખરું.
લોકલક્ષી લોકશાહી ભારતમાં શક્ય છે.
લોકલક્ષી લોકશાહી આજે નથી. પરંતુ એ ભારતમાં સહેજે આવી શકે તેવું જરૂર છે. કારણ કે ગણસત્તાક પદ્ધતિ અહીં જૂના કાળથી છે અને
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
