________________
૮૫
પૂર્વગ્રહો છોડી જૂનો ઢાંચો ન પકડી રાખતાં નવી હવા અને વાસ્તવિકતા સ્વીકારવી અને સમયાનુસાર વર્તવું તે જ ખરું અને વ્યવહારુ છે. એક વાત હવે સ્પષ્ટ છે કે, જો ભારતીય ઢબની અને આબોહવાને અનુકૂળ આવે એ જાતની લોકશાહી આ દેશમાં જો લાવવી હશે તો અત્યારથી પાશ્ચાત્ય ઢબની અધૂરી લોકશાહીમાં સુધારા વધારા કરવા પડશે.
તા. 22-4-76 ઇન્દિરાબહેનનો વિચાર ભારત, કોંગ્રેસ અને ઘર, ગામડું
વગેરેના સંદર્ભમાં કરવો જોઈએ આમ તો વ્યક્તિ પરત્વે જે નોંધપોથીમાં કહેવાય છે તે અંગે આ નોંધની મારી નોંધમાં તથા રૂબરૂ ઠીક ઠીક પણ કહેવાયું છે. ખાસ કરીને ઇન્દિરાબહેનને માટે જે નોંધમાં કહેવાયું અને કહેવાય છે તે વિશાળ દૃષ્ટિએ તમો લખતા થયા છો એ સુચિહ્ન જ છે. પરંતુ હજુ વ્યક્તિગત કહેવાને બદલે ભારત, કોંગ્રેસ અને ઘર, ગામડું વગેરેની ભારતીય પ્રજાએ ત્રણનાં સંદર્ભમાં જો ઇન્દિરાબહેનનો વિચાર થશે તો અનિવાર્યપણે કેટલુંક (રાજકીય ક્ષેત્રે પોતે મર્યાદિત હોવાથી) બને છે તે પણ ધીમે ધીમે સ્પષ્ટપણે સમજાશે.
પક્ષો જોઈએ તે વાત મૂળે તો આજની જાગતિક લોકશાહી જે પ્રચલિત છે તે પરથી આવી છે. આપણા દેશમાં ભલે પુર્ણ ઉંમરના એક એક મતદારને મત આપવાનો અધિકારવાળી લોકશાહી ન હતી એમ છતાં લોકલક્ષી લોકશાહીનાં બીજ રામકાળથી ચાલુ હતાં. એટલે આ યુગે જ્યારે દરેક દેશમાં ચાલુ લોકશાહી સંપૂર્ણ સફળ નથી થઈ ત્યારે આજના સંજોગો જોઈ દેશમાં અને જગતમાં પૂરક, પ્રેરક અને માર્ગદર્શક પરિબળોવાળી લોકલક્ષી લોકશાહીનો વિચાર અનિવાર્ય જરૂરી છે. આ પરત્વે તમારી નોંધ સુંદર લખાઈ જ છે. અને હજુ વધુ વિચારશો તો ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગની વાત તરત ગળે ઊતરી જશે.
- સંતબાલ
શ્રી સદ્ગર સંગે : વિશ્વને પંથે
