________________
૬૪ (૧) ભગવાન મહાવીર અને મૂર્તિપૂજા, (૨) લોંકાશાહ અને મૂર્તિપૂજા, (૩) મૂર્તિપૂજાનો ઈતિહાસ અને વિકાર, (૪) નિષ્કર્ષ. ભગવાન મહાવીર અને મૂર્તિપૂજા
ભગવાન મહાવીર અને જૈનશાસ્ત્રને મૂર્તિપૂજાની વિધેયતા લેશમાત્ર સ્વીકાર્ય નથી એ આપણે આગળ તપાસી ગયા એટલે એ સંબંધમાં કશું સંદિગ્ધ છે જ નહિ. તેના સમકાલીન બુદ્ધના મૂળસૂત્રોમાં પણ ક્યાંય મૂર્તિપૂજાની ધર્મના અંગ તરીકે વિધેયતા સ્વીકારાઈ નથી. લોંકાશાહ અને મૂર્તિપૂજા
જૈન ધર્મમાં જ્યારથી ધર્મના અંગ તરીકે મૂર્તિપૂજાનો પ્રવેશ થયો છે ત્યારથી તેની સાથે ને સાથે ધીમે ધીમે સડાનો પ્રવેશ થતો ગયો છે. માનવી પોતાની પ્રકૃતિ અને સ્વભાવનુસાર તેને તેવા આકારમાં પલટતો ગયો છે, અને આખરે વૈરાગ્યવૃત્તિ પ્રેરે તેવી તેના પરથી ભાવના રાખતો હોવા છતાં પોતાનાં નેત્રોને ગમે અને વૃત્તિને ઉશ્કેરે તેવું વાતાવરણ મૂર્તિ પાસે ખડું કરતો રહ્યો છે. દેવોને બહાને અને મૂર્તિવાદને ઓકે સમાજનો એક આગેવાન વર્ગ પોતાનો સ્વાર્થ સાધતો રહ્યો છે.
આથી લોંકાશાહના વખતમાં એ મૂર્તિપૂજાનો વિકાર અક્ષમ્ય હોવાથી ફરી વાર ભગવાન મહાવીરકથિત માનસી-પૂજાની અભિમુખ સમાજનો પ્રતિષ્ઠિત વર્ગ તુરત જ થાય છે. આ મધ્યમ યુગ પછીનો ઈતિહાસ મૂર્તિપૂજાના વિકારનો ઇતિહાસ છે. ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ લાભાલાભ
પ્રાચીન વેદમાં મૂર્તિપૂજાને સ્થાન નથી. પણ વેદધર્મમાં પુરાણકાળ પછી મૂર્તિપૂજાના સંસ્કારોનો પ્રવેશ થયો લાગે છે. પરંતુ હિન્દુધર્મમાં પણ સંપાદ્રિ એટલે કે હાથપગવાળી મૂર્તિનો પ્રવેશ તો મધ્યયુગમાં જ થવા પામ્યો છે. (એમ વેદ ધર્મના તટસ્થ વિચારકોએ કબૂલ કર્યું છે.) તે ગમે તે હો; પરંતુ વેદધર્મ, બૌદ્ધધર્મ કે જૈનધર્મ જ્યાં જ્યાં ધાર્મિક અંગ તરીકે મૂર્તિપૂજાનો પ્રવેશ થયો છે ત્યાં ક્યાંય એ મૂર્તિપૂજા વિકારમાં પરિણમ્યા સિવાય રહી નથી. અને જે આચાર્યોએ વિકાસના લાભ ખાતર તેનો સ્વીકાર કે પ્રચાર કર્યો છે, તેની પાછળ તેમના
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
