________________
પ૨
૪ સમાજ વિહંગાવલોકન ભગવાન મહાવીર પછીથી માંડીને આજસુધી જૈનધર્મમાં અનેક જ્યોતિર્ધરો (કે જેમાંના મુખ્ય મુખ્ય પાત્રોની સમીક્ષા સંક્ષિપ્તરૂપમાં આપણે આગળ કરી ગયા છીએ.) પાક્યા છતાં હજી મહાન જ્યોતિની આવશ્યકતા હતી. સૌ કોઈ એમજ ઉચ્ચારતા કે “જોઈએ છે કોઈ ઉદ્ધારક પુરુષ, જોઈએ છે કોઈ ભગવાન મહાવીરનો સપૂત.” સમાજમાં સડો
અવ્યવસ્થા, રૂઢિઓનાં તાંડવનૃત્ય, સ્વાર્થ અને વિલાસની અતિમાત્રાએ જૈનસમાજને પણ છોડ્યો ન હતો. અને એ સડો જૈનશાસનને દોરનાર સાધુવર્ગ સુધી પહોંચી વળ્યો હતો. તેમજ ધર્મને નામે ધતિંગ પણ તેટલાં જ વધી પડ્યાં હતાં.
સામાજિક, રાષ્ટ્રીય અને ધાર્મિક ત્રણે ક્ષેત્રની અવનતિના થર બાઝુયા હતા. ધર્મને નામે ગરીબ અને નિર્દોષ પ્રજા ચગદાઈ રહી હતી.
લોકશાહનું અંતઃકરણ ઉચ્ચારતું હતું કે ધર્મ એ માત્ર વિકાસને પંથે લઈ જનારી સીડી છે. તેમાં અવનતિનો અંશય ન હોય. અને જો અવનતિ હોય તો તેનું કારણ ધર્મ કદી હોઈ શકે જ નહિ. એ વિકાસપ્રેરક સાચા ધર્મમાં તેને સામાજિક, રાષ્ટ્રીય અને આધ્યાત્મિક ત્રણે ક્ષેત્રની સલામતી લાગતી હતી. ધર્મ અને વ્યવહાર, ધર્મ અને રાષ્ટ્ર, ધર્મ અને સમાજ એ બધાં ભિન્ન ભિન્ન છે એ વાત તેને ગળે ઊતરતી ન હતી. આથીજ તેણે ધર્મક્રાન્તિનો ઝંડો ઉઠાવ્યો. વ્યાપી રહેલી ધર્માન્યતામાંથી તેણે ધર્મનો પ્રકાશ ઝીલવા માટે ઝંપલાવ્યું.
એમના માર્ગમાં આ ત્રણ મોટાં વિરોધક બળો ઝઝૂમી રહ્યાં હતાં. વિરોધક બળોનો વિકાર એટલો બધો ફેલાઈ ગયો હતો કે તેનો ઉકેલ લાવવામાં એકલી માત્ર માનવશક્તિ કાર્યકારી નીવડી શકે તેમ ન હતું. એમ લાગવા છતાંય દિવ્ય સંદેશ પછી ક્રાન્તિકાર લોંકાશાહના અખતરા ઉત્સાહપૂર્વક ચાલુજ રહ્યા.
એ વિરોધક બળો આ હતાં : (૧) શ્રમણવર્ગનું શૈથિલ્ય. (૨) ચૈત્યવાદનો વિકાર. (૩) અધિકારવાદની શૃંખલા.
ધર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
