________________
૩૯
ખેદનો વિષય એ છે કે આવા મહાપુરુષોના જીવનને તેના ગણાતા અનુયાયીઓ એટલું તો અન્યાયી બનાવી મૂકે છે, અને તેમાં એવી તો અદ્ભુતતાઓ, અતિશયોક્તિઓ અને સાંપ્રદાયિકતાઓ ભરી દે છે કે તેમાંનું સત્ય શોધવું એ વિચારક માટે મહા મૂંઝવણનો પ્રશ્ન થઈ પડે છે.
મધ્વાચાર્ય નામના અદ્વૈત મતના પ્રતિપાદક આચાર્યે શ્રીમાન શંકરાચાર્યના જીવનચરિત્ર રૂપે ‘સંક્ષેપ શંકરજય' નામનો પદ્યાત્મક ગ્રંથ લખ્યો છે જો કે તે કાવ્ય અને ભાષાની દૃષ્ટિથી તો ઉત્તમ જ છે પરંતુ તેવા આચાર્યનું આ કાવ્ય પણ તેવા દોષોથી વંચિત રહ્યું નથી.
ક્રાન્તિકાર શંકરાચાર્ય
ખરી રીતે શ્રીમાન શંકરાચાર્યના સ્વતંત્ર ગ્રંથો પરથી જણાય છે કે તેઓ એક પ્રબળ ક્રાન્તિકારી પુરુષ હતા. તેમના પ્રત્યેક વાક્યમાં ક્રાન્તિની છાયા તરવરી રહે છે. તેમણે વેદાંતને આધ્યાત્મિક કસોટીથી ખૂબ કસ્યું છે. અને કર્મકાંડની શુદ્ધિની સાથે જ્ઞાનની પરમ આવશ્યકતા પણ સમજાવી છે.
वदन्तु शास्त्राणि यजन्तु देवान् । कुर्वन्तु कर्माणि भजंतु देवता ॥ आत्मैक्य बोधेन विना न मुक्ति ।
{ મિતિ બ્રહ્મ શતાંતોપિ ॥ (વિવેકચૂડામણિ) શાસ્ત્રોનાં ઉચ્ચારણ કર્યા કરો કે દેવોને બાહ્ય યજ્ઞ કરો, સમજણ વિહૂણી જડક્રિયાઓ કર્યા કરો, કિંવા ભલે દેવોની પૂજા કરો, કશું વળવાનું નથી. જ્યાં સુધી એક આત્માની ઓળખાણ ન થાય ત્યાં સુધી હજારો જન્માંતરે પણ મુક્તિ થવાની નથી. માટે આત્મભાનની જિજ્ઞાસા કરો.
ધર્મને નામે ચાલતાં ધતીંગો છોડી દો અને વળી એમ કહ્યું છે કે, ‘“પ્રતિમાવિવુ વિવારિ બુદ્ધયધ્યાસ: ''અર્થાત્ પ્રતિમા પોતે દેવ નથી, પરંતુ દેવનું માત્ર તેમાં આરોપણ કરવામાં આવે છે. (અર્થાત્ કે તે લાકડીની જેમ કોઈ નિર્બળજનને માત્ર આલંબન છે તે ન ભૂલાય.)
આથી તેમની ક્રાન્તિનાં પૂરમાં કર્મકાંડની શુષ્ક ક્રિયાઓ અને મૂર્તિપૂજાના વિકાર સામેનાં પ્રબળ રોષનાં મોજાંઓ ઊછળતાં સ્પષ્ટ દેખાય છે.
ધર્મપ્રાણ : લોંકાશાહ
