________________
૧૦૬
જૈન ઈતિહાસમાં આ પ્રસંગ તો સુવર્ણાક્ષરે લખાશે.
પરંતુ અહીં એક દુઃખદ બિનાની નોંધ લેતાં કહેવું પડે છે કે આવો ઉપયોગી સમય એ માત્ર એકજ પ્રસંગે ઝુંટવી લીધો. છતાં બહુ ચિતવતાં મને લાગ્યું છે કે એ પ્રસંગ પણ કોઈ હેતુપુર:સર હશે, તેમાંથી તો સમાજને માર્ગદર્શક એવી અનેક વસ્તુઓ સાંપડી છે. પણ તે સમયે તો ભાવનાઓનાં વહેતાં પૂરે સૌ મુનિવરો વિખરાયા.
રાત્રિના કે દિવસના જે કંઈ સમય મળ્યો તેમાં ઘણાયે ઉપયોગી નિયમો ઘડાયા. પરંતુ બહુ ચિંતવન કરવાના અવકાશના અભાવે તેની દૃઢતામાં ખામી રહી ગઈ; એટલે બાહ્ય દ્રષ્ટિએ જોતાં સફળતા મળી ન જ ગણાય, પરંતુ એટલું તો ચોક્કસ છે કે તે પ્રસંગ સૌ કોઈને કંઈ અર્પતો ગયો છે. આજે પણ એ મુનિ મુનિ વચ્ચેના સ્નેહ, સેવા અને સૌજન્યો સાંભરતાં જ હર્ષાશ્રુઓ વહે છે. ધન્ય હો એ અપૂર્વ પળ ! સંમેલનના ફાયદા
અજમેર સંમેલનના પરિણામે જ મુનિવરોને દૂર દૂરના દેશો જોવા મળ્યા. એક બીજા સંપ્રદાયો વચ્ચે સ્નેહની સાંકળો બંધાણી. શ્રાવકો શ્રાવકો મળ્યા અને સાધુઓ સાધુઓ મળ્યા. જ્ઞાન અને અનુભવોની ખૂબ આપ લે થઈ.
શાંત, પ્રૌઢ અને શાસ્ત્રવિશારદ પૂજ્યશ્રી મુન્નાલાલજી મહારાજ તથા પૂજ્યશ્રી જવાહરલાલજી મહારાજ જેવા માલવાના ધુરંધર આચાર્યોનાં દર્શન થયાં. પંજાબના યુવાચાર્યજી, ઉપાધ્યાયજી, ગણીજી તથા આગમોદ્ધારક પૂજ્યશ્રી અમોલખઋષિજી મહારાજ, ૫. મુનિશ્રી આનંદઋષિજી મ, પૂજ્યશ્રી હસ્તીમલજી મહારાજ તથા મરુધર છ સંપ્રદાયના સેવાની મૂર્તિસમા એ મુનિ પુંગવો, ગુજરાત, કચ્છના યુવાચાર્ય નાગચંદ્રજી મહારાજ, શાસ્ત્રજ્ઞ પં. મુનિશ્રી મણિલાલજી મ., શતાવધાની પં. મુનિશ્રી રવચંદ્રજી મહારાજ, કવિવર્ય મુનિશ્રી નાનચંદ્રજી મહારાજ વગેરે તથા અનેક વિદ્વાન મુનિવરોની જ્ઞાન ચર્ચાઓ, પંજાબ અને પેલા જમના પારના પ્રદેશોમાં વિચરતા એ લાડીલા વક્તાઓ અને વિદ્વાનોની સાહિત્ય ચર્ચાઓ તથા મુનિમંડલનો સંસર્ગ જન્ય અનુભવેલો એ શાંતરસ; એ હતો એક માત્ર સંમેલનનો જ પ્રભાવ. અણધાર્યું ને અણચિંતવ્યું અમારું અજમેર ગમન, આર્યસમાજિસ્ટ તથા ઈતર ધુરંધર વિદ્વાનો, સાક્ષરો અને પંડિતોના આગ્રહથી
ધર્મપ્રાણ લોંકાશાહ