________________
"બિનસાંપ્રદાયિકતાનો સાચો મર્મ
-પ્રો. જે. એસ. બંદૂકવાલા
હંમેશા મારી કૉલેજમાં કહેવાય કે, જે બહુ સારી રીતે ભાષણ આપે એના પછી કોઈ વાર લૅકચર ના લેવું. કારણ કે, એના પછી જે લૅકચર લે એની હાલત બહુ ખરાબ થઈ જાય. મારી પહેલાં આ ત્રણ મહારથીઓએ ભાષણો કર્યાં. ત્રણેના મુદ્દાઓ આમ જોવા જઈએ તો અલગ અલગ હતા. યાસીનભાઈએ કોમવાદ ઉપર ભાર મૂકયો. અસગરઅલીભાઈએ ઈતિહાસ પર ભાર મૂકયો. અને મુરબ્બી યશવંતભાઈએ આઘ્યાત્મિક વલણ તપાસ્યું. મને છેલ્લે આના ઉપર જવું છે ઃ 'આપણે કરવું શું ?' અસગરઅલીભાઈની સાથે કેટલીક વખત મારી ચર્ચાઓ થાય કે આ કુરાનમાં છે, પણ મૌલાનાઓ ના કહે છે. અને પછી ગાડી તો ત્યાં ને ત્યાં જ અટકી જાય છે. તો હવે આપણે કઈ રીતે કરવું ? તંત્ર કઈ રીતે ચલાવવું ? જ્યારે બાબરી મસ્જિદની શહાદત થઈ તે વખતે અમેરિકાના એક પ્રોફેસ૨ મારી સાથે હતા. એમને મેં ડાયરેકટ પૂછ્યું કે તમને ઑવરઑલ શું લાગે છે કે હિન્દુસ્તાન ટકી શકશે ? એણે બહુ વિચારીને જવાબ આપ્યો. એ માણસનો કેટલાં વર્ષોથી ઈન્ડિયા સાથે સંબંધ. મને અંગ્રેજીમાં કહે : "યુ વીલ જસ્ટ મડલ છુ" "તમે માંડ માંડ નીકળી જશો " આના અંદરથી. પણ, તમને તકલીફ બહુ પડશે. હવે આ વાત સમજીને પછી એના ઊંડાણમાં ગયા. તો કહેવાનું આટલું જ હતું કે, તમે માનો છો એટલો હિન્દુસ્તાનની એકતાનો પ્રોબ્લેમ સહેલો નથી. "ઈઝ વેરી વેરી ડિફીકલ્ટ".
તમારા પાસે ઘણી સારી વસ્તુઓ પણ છે. હિન્દુસ્તાનમાં ઘણાં સારાં પાસાંઓ પણ છે. આપણા પાસે એવા ટૉપ લેવલના માણસો પણ તૈયાર થયા છે. કયા દેશમાં ગાંધીજી જેવા મહાત્મા પેદા થયા ? દુનિયામાં ૧૪૦ થી ૧૬૦ દેશો હશે. કયા દેશમાં એના રાષ્ટ્રપિતાએ પોતાની જાતનો ભોગ આપ્યો ત્યાંની લઘુમતીઓના માટે ? હિન્દુસ્તાનને બાદ કરતાં એવો કોઈપણ દેશ એવો નથી. ઝીણાએ કંઈ પોતાનો જાન ત્યાંના હિન્દુઓ માટે નહોતો આપ્યો. જ્યૉર્જ વૉશિંગ્ટને પોતાનો જાન ત્યાંના નિગ્રો માટે નહોતો આપ્યો. ત્યાં ગાંધી જ એકલા છે. એટલે હું ઘણી વખત કહું છું કે બીજા બધા ગાંધીને ભૂલી જશે પણ,
એક બીજાને સમજીએ
૩૫
