________________
સાદો છે, મોટો. ઘણા ઈશવરલાલો આ જગતમાં ધૂમે છે. પણ આપણો ખરો ઈશવર તે છે, જે મહાન છે, જે સમર્થ છે. તે સૌથી મોટું કારણ, તો એ ઈશવરને આપણે "કારણમ કારણાનામ” કહીશું ને એના પર ધ્યાન સ્થિર કરીશું. એ એક પ્રકારની ઉપાસના થઈ. તમારી બધી અવઢવ છોડીને એક બિન્દુ પર તમારા ચિત્તને આણીને તમે એનું જરાક ધ્યાન ધરો. કદાચ કંઈક પ્રકાશ પડે. એથી ઓછામાં ઓછું આટલું તો થશે જ કે, તમારું વ્યક્તિત્વ સંધાશે, અને વ્યક્તિત્વ સંઘાય એટલે માણસ માણસ બને.જ્યાં સુધી વ્યક્તિત્વ વિચ્છિન્ન હોય ત્યાં સુધી માણસ માણસ બની શકતો નથી. એટલે ઉપાસના, ધ્યાન એ બધું કરવાને માટે વ્યક્તિત્વને એક બિંદુ ઉપર લાવવું પડે, સાધનાને સ્થિર કરવી પડે અને વિષયને તપાસવો પડે. આ જો આપણી પ્રવૃત્તિ હોય તો સંભવ છે કે, કોઈકવાર જેમ વૈજ્ઞાનિકોને ખળકો આવે છે એ પ્રમાણે આપણને પણ આવે, અને કારણનું કારણ કદાચ જડી જાય, કદાચ પેલો જ સામેથી આવે ને કહે કે, હવે તું રહેવા દે, હું જે કરું છું તે જ તું કહે છે. હરિએ હરિને જોયો એવું થઈ જાય પછીથી. એટલે ખરેખર તો જે મોટું તત્ત્વ છે તે આ છે કે ઈશ્વર અને આ સૃષ્ટિ જુદાં નથી. એ એક જ છે. એ બેને ભિન્ન કરી શકાય જ નહીં. અને ભિન્ન કરી શક્તા નથી એટલા માટે આપણે નમ્રપણે પોતાનો બધો ગર્વ ગળવા દઈને એને નમન કરીએ, એનું ધ્યાન ધરીએ.
આટલું જો આપણે કરીએ તો એ એક પ્રકારની ઉપાસના થઈ. આ ઉપાસનામાં હું હિન્દુ ધર્મ કે એનાં ઉપનિષદો કે, એના વેદો, કે એનાં શાસ્ત્રો કે એની પ્રાર્થનાઓ કે, એની સ્તુતિઓને લાવું, તો શા માટે હું ઈસ્લામને ન લાવું, શા માટે હું ખ્રિસ્તી ધર્મની પ્રાર્થના ના લાવું? એવું મારે લાવવું જોઈએ. એટલે જ ગાંધીજીએ આશ્રમ ભજનાવલીમાં કાર્ડનલ ન્યુમેનનું લીડ કાઈન્ડલી ટુ ધ લાઈટ” એ પોતાને ગમતું સ્તવન આમેજ કર્યું અને ટહેલ નાંખી કે કોઈ આનું ભાષાંતર કરી આપો. આખરે નરસિંહરાવ દિવેટિયાએ "પ્રેમળ જ્યોતિ તારો દાખવી મુજ જીવનપંથ ઉજાળ” એ ભાષાન્તર પૂરું પાડ્યું. એમાંનું મારે એક ડગલું બસ થાય” એ ગાંધીજીનું જીવનસૂત્ર હતું. હું બધું જાણી શકતો નથી, પણ સમજીને એક ડગલું ભરું એટલી જગા મારે જોઈએ, આટલું એક ડગલું મારે બસ થાય. "વન સ્ટેપ ઈઝ ઈનફ ફોર મી”, આ પ્રાર્થના ગાંઘીજીએ લીધી તો કબીરનાં ભજનો લીધાં ,મીરાનાં લીધાં, નરસિંહનાં લીધાં, કેશવહરિનાં પણ લીધાં. આમ આશ્રમ ભજનાવલીમાં સર્વધર્મ ઉપાસનાનું હાર્દ પડેલું છે. ૧૨
એક બીજાને સમજીએ