________________
માને ત્યારે હિન્દુ થવાય. એટલે તેત્રીસ કરોડ દેવતાને પણ છાંટો નાખવાનો અને પછી કહેવાનું કે, આકાશાત્ પતિતમ્ તોયમ્ યથા ગચ્છતિ સાગરે । સર્વ દેવ નમસ્કારમ્ કેશવમ્ પ્રતિ ગચ્છતિ ॥ એટલે કે બધા દેવોને નમસ્કાર કરીએ તે એક માત્ર કેશવને પહોંચે છે.
મારે જેનું નામ દેવું હોય તેનું દઉં. વિષ્ણુનાં સહસ્ર નામની તો પુસ્તિકા મળે છે. હવે એકલા વિષ્ણુના સહસ્ર નામ હોય તો બીજા દેવોનાં નામોનો સરવાળો કરીએ, માણસ જાતને નામ પડે ત્યારે ચેન પડે છે. એ પોતે જન્મે ને ગુજરે ત્યાં સુધીમાં એનાં કેટલાં બધાં નામો પડે છે. થોડા ખીજથી પડે છે. થોડાં પ્રેમથી પડે છે, પણ નામો તો પડયાં જ કરે છે.
એટલે નામ અગત્યનું નથી. તમે અલ્લા કહો, ગૉડ કહો, ઈશ્વર કહો, ગમે તે કહો પણ અંદર જે તત્ત્વ પડયું છે તેને ઓળખવાનું છે. આ તત્ત્વ ખેંચવાનો પ્રયત્ન મહાત્મા ગાંધીજીએ આશ્રમ ભજનાવલી તૈયાર કરાવી તેમાં પાડયો છે. દુનિયાના અત્યાર સુધીમાં થઈ ગયેલા અને ચાલ્યા આવતા જે ધર્મો છે એનું તત્ત્વ ખેંચી લો અને એ તત્ત્વ હંમેશા પ્રાર્થનામાં લાવો. આ સર્વધર્મ ઉપાસના થઈ. કોઈ એક ચોક્કસ ધર્મવાળો, ઉપાસના કરવાવાળો આને વિશે એમ નહીં કહે કે, આમાં અમારું સમસ્ત ધર્મતત્ત્વ આવી ગયું. એ બહુ ઉદાર હોય તો કદાચ કહે પણ ખરો. પણ, નહીં તો એને એમ લાગ્યા કરવાનું કે કશુંક આમાં ખૂટે છે.
પરંતુ, પ્રત્યેક ધર્મનું જે તત્ત્વ છે એને જ્યારે આપણે પકડમાં લઈએ છીએ ત્યારે એટલું સમજાય છે કે માનવની યુગો દરમ્યાનની મથામણને અંતે એને જે દર્શન લાધ્યું છે,તેનો અણસારો એમાં દેખાય છે.
એટલે આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે, આ મોટા ધર્મો ગણાવ્યા એમની તોલે આવે તેવા ધર્મો હજી થયા નથી. જે થયા છે તે જામી ગયા છે. એના ફાંટા પડશે, એના અર્થનિર્ણયો બદલાશે, નવાં અર્થઘટનો થયાં કરશે. પણ મૂળ તરફ એ ફરી ફરીને વળશે.
સાથે સાથે આપણે એ પણ જોઈ શકીએ છીએ કે, નવા ધર્મો આવ્યા નથી તો જે જૂના ધર્મો રહ્યા છે એમના તત્ત્વભાગ પર દષ્ટિપાંત કરીએ છીએ ત્યારે પ્રતીત થાય છે કે આખી માણસ જાતની યુગો દરમ્યાનની મથામણ કે, હું કોણ છું? કયાંથી આવ્યો છું? કયાં જવાનો છું? અને શાને માટે આ બધું ? આ ચાર પાયાના પ્રશ્નો
એક બીજાને સમજીએ
૧૦
