________________
પર
બાપુ ગયા તે પહેલાંથી સગત પરીક્ષિતલાલ દ્વારા કુરેશીભાઈ નો પરિચય મને થઈ ગયો. જૈન પરંપરા–એટલે કે વિશાળ સદુધર્મ પરંપરા અથવા સમન્વયની પરંપરા–અને ગાંધી પ્રયોગોના પાયા પર રચાયેલા ભાલનલકાંઠા પ્રયોગમાં એ ખૂંપી ગયા. એ ખાતર એમને કેટકેટલું વેઠયું ! અને એમાં સંગાથિની રહેનાર આમિનાબહેન જતાં કુરેશીઅમિના જેડી તૂટે છે, તેનાં આંસુ આવે છે. હવે તો “તૂટે છે વાક્ય પણ ભૂતકાળમાં ઓગળી ગયું. તે જડી તૂટી જ ગઈ પણ એ અનિવાર્યતામાં આપણે શો ઉપાય ? “જેણે જેડી, તેણે તોડી” એ સંતકબીરની વાણું યથાર્થ છે. બાપુએ કસ્તૂરબાની રાખ જોઈને કહ્યું: “આ કસ્તૂરી ન હોત તો હું મહાત્મા ન બની શકયો હોત !” અને એવી રસમય જીવન જેડી તૂટયા પછી જીવનને રસમય ચાલુ રાખવું કેટલું દેહાલું છે !
હવે એ દેહ્યલાને સેહ્યલું બનાવવું જ રહ્યું. કાળ પસાર થતા જશે, તેમ તેમ દુઃખ વિસારે જરૂર પડશે, પણ સ્મરણે તે વધુ ને વધુ સચેત જ બનવાનાં છે. એ સમરગમાં મને મુખ્ય ત્રણ વાતો સૂઝે છે:
(૧) ખરેખર મૃત્યુ એ જે નવજીવદય માટેની ઉષા જ હોય તો એને સારુ અથવા એની પાછળ રડવું એ બેસમજ સિવાય બીજુ શું છે? ખરેખર જે રડવું હોય તે જીવતાં રડી લેવું ચગ્ય ગણાત, બાકી મૃત્યુની
