________________
૫૨
કાળાએ માફી માગી. આમ છતાં બાઈ ને ભવિષ્યમાં પજવે નહિ માટે કાળા જામીન આપે તેવી વ્યવસ્થા કરી, જેથી માફીનામે છટકી જઈ મનનું ધાર્યું ન કરી શકે. સામાજિક કાર્યમાં આવી જાગૃતિની આવશ્યકતા બતાવતાં સંતબાલે કહ્યું છે કે
દુર્ગ ણીને ભલે આપે, માફી અંગત સવદા: સમાજે માફીનો ખોટ, ઉપયોગ ન દો થવા.
કાળાની ભાભીની વહારે નાનચંદભાઈ ધાયા ને તેને મુક્તિ મળી. નાનચંદભાઈએ પાર કર્યા. તે વાત ગામમાં પ્રસરી ગઈ. નાનચંદભાઈને ત્રણ ઉપવાસ થયા પણ સૌને તપની તાકાતમાં શ્રદ્ધા બેઠી.
માતાતિને આદર મહિલા છે મા શક્તિ, વિશ્વને દર ખરે ! જે એ માન શક્તિનો સદુપયોગ થાય .
એક વિધવા ભરવાડણની વહારે ધાઈને તેને રૂઢિના ભરડામાંથી મુક્ત તો કરી, આસપાસનાં ગામડાંની સ્ત્રીજાતિમાં પણ એણે એક આશા ઊભી કરી. અમારી ફરિયાદ સાંભળનાર કાક છે ! અમારી સાચી વાતની પડખે રહેનાર કેઈક છે. એટલી આશાએ જ સનારીમાં નવજાગૃતિ ઊભી કરી.
એક હરિજન બહેનના દસ રૂપિયા કાળુ ભરવાડ આપતો ન હતો. એની શિરજોરી પાસે તે બાઈ બેલી શકતી ન હતી. હવે તેનામાં હિંમત આવી ને નાનચંદ
