________________
૧૩
એકાંતમાં દોઢ વર્ષ પસાર થયું. અને ભગવદ્દ જીવન જીવવાનો જે નિર્ધાર કર્યો હતો તેવું જીવન પ્રપત્તિ એટલે કૃષ્ણ શરણાગતિની દઢતાથી તદ્દન સહજ બની ગયું. એમનું અંતઃકરણ ભક્તિભાવથી નિર્મળ, નમ્ર અને સરળ બની ગયું. અંતઃકરણની શુદ્ધિની આ ભૂમિકાને ભક્તની ભૂમિકા કહે છે. એ ભૂમિકામાં ભાવ સત્યમય જીવન જિવાતું હોય છે. નાનચંદભાઈના જીવનને હવે પાયે ભાવસત્યસભર ન્યાયનીતિના આચરણ પર ચણાવા લાગ્યા.
ન્યાયસંપન્ન આજીવિકા દોઢ વર્ષમાં અંતઃકરણ શુદ્ધિ અને પ્રભુ પ્રપત્તિની પ્રાપ્તિ થઈ એટલે નાનચંદભાઈ માતાજી અને કુટુંબ કર્તવ્ય પ્રત્યે ફરી સક્રિય બન્યા. વાણી અને કાયાથી અસત્યનું આચરણ ન થાય તે માટે સજાગ બન્યા. એ સભાનતાએ એને સંપૂર્ણ ન્યાયનીતિ સંપન્ન જીવિકાની શોધમાં જોડ્યા. સાબરમતી આશ્રમમાં ગ્રામોદ્યોગના સનાતન સાબુ બનતા હતા તેની ફેરી એમણે શરૂ કરી. ખાદી ગ્રામ ઉદ્યોગ સંઘના નિયમ પ્રમાણે એક જ ભાવ અને શુદ્ધ વ્યવહારને એમણે જાળવી રાખ્યાં. સાડાત્રણ પૈસાની એક ગોટી તે વેચતા, ગ્રામોદ્યોગના સાબુની ફેરીથી જીવનનિર્વાહ ચાલુ કર્યો. એમનું અંતઃકરણ તે ઝંખતું હતું કે કેવળ નીતિ જ નહીં, સાથોસાથ પ્રભુભક્તિ પણ પુષ્ટ બને તેવી શુદ્ધ સાવિક જીવિકા હેવી જોઈએ, તેથી તેની તે ધમાં હતા. તેમના જીવનપરિવર્તન અને પ્રામાણિક્તાની
