________________
૧૦૨
પછી એમણે ચારેક વર્ષ પગ-પ્રવાસમાં ગાળ્યાં. આમદર્શન પછીનું પગથિયું અનંતનાં દર્શનનું, સમગ્રતાના દર્શનનું આવે છે. આ પાનને સ્વાભાવિક ક્રમમાં જ ચડવા લાગ્યા. સૌરાષ્ટ્ર, વીરમગામ, અને અમદાવાદ જિલ્લાનાં ગામડાંમાં એમણે પ્રવાસ કર્યો. જુદી જુદી રચનાત્મક સંસ્થાઓ, સાર્વજનિક સંસ્થાઓ, ગૌશાળા, પાંજરાપોળો, સેવા-સંસ્થાઓ, શિક્ષણ સંસ્થાઓને સંપર્ક સાધ્યું. તેના કાર્યકરો, સેવા, કર્મચારીઓ, શિક્ષકના મીઠા પરિચયમાં આવ્યા. દુપરાંત બાળકો, માતાઓ અને ખેડૂત, શ્રમજીવી ઉપરાંત દરેક સ્થળે હરિજન-ભંગીવાસમાં જઈ તેમની સાથેના હૃદયને સંપર્ક સાધી તે અંતરના તાર સાંધતા જતા હતા. આઠ કલાક મૌનમાં ગાળે, સાદા આહારની ભિક્ષાચરી લે. શાળાના, મહાશાળાના કે માધ્યમિક શાળાનાવિદ્યાથી શિક્ષકોને સંબોધે. બની શકે તે બપોરના બહેનોની સભા પણ રાખે અને રાત્રે પ્રાર્થનાસભા ને પ્રવચન આપે. સર્વત્ર ગુણ જોવા, ઈશ્વર સ્મરણ, માબાપને વિનય, સંયમનું પાલન, પરોપકારનાં કાર્ય કરવાં અને પાખંડ અન્યાય વગેરેનો સત્ય અને પ્રેમ જાળવી પ્રતિકાર કરવાની વાત તે બધે સમજાવતા. ચોમાસાના ચાર માસ એક સ્થળ રહી ચિંતન, મનન ને વાંચન કરતાં કરતાં લોકસંપર્ક ગાઢ કરતાં વાસણ, વલાદ, ધાકડી – ત્રણ સ્થળે ચાતુર્માસ કર્યા. આમ––
આઠ માસ ફરી ગામે, પગે વિહરતા હતા, ચાર માસ રહી ઠામે, દેહ થાક ઉતારતા;
