________________
મૂડીવાદનું તેવું જ કોમવાદનું છે. કુરેશભાઈ બાપુપ્રેમી અને કેટલા સાવધાન છે ! છતાં બાપુના ગુજરાતમાં પણ ત્રણ વર્ષ પહેલાં કેવી અગ્નિપરીક્ષા આવેલી ! એટલે હવે કદાચ ઇસ્લામી જગતની હવેના ભારતને વધુ જરૂર પડવાની અને જે મુસીબત રાજકીય સ્તર ઉપર આજે છે, પાકિસ્તાન નિમિત્તે તે મુસીબત હવે સામાજિક સ્તર ઉપર આવવાની. રાષ્ટ્રીય મુસ્લિમોમાં પણ બે ફાંટા આ દેશમાં પડવા સંભવ છે. તે વખતે આપણું ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગની ખરેખરી અગ્નિપરીક્ષા થઈ જવાની.
એવું જ અશુદ્ધ સાધનવાનું છે. આ બાબતમાં આપણે શાસક કોંગ્રેસ સામે પણ લડવું પડવાનું જ. ત્યાં મને ખાતરી છે કે આપણું ઝીણાભાઈ તથા રતુભાઈ અદાણ સાથેના મીઠા અને ગાઢ સંબધે આડા નહિ આવે. એક બાજ આપણે એ જૂથને ટેકો આપતાં જ રહેવાનું છે અને બીજી બાજુ આર્થિક સામાજિક ક્ષેત્રે (બે કે, પંચાયતોમાં) લડતા પણ રહેવાનું છે. તેમ જ ગ્રામ કોંગ્રેસની વાત પણ જીવંત રાખવાની છે.
જ્યારથી આવડી અધિવેશનથી કોંગ્રેસે દિને દિને સત્તા દ્વારા જ સમાજપરિવર્તન કરવાનું સ્વીકાર્યું ત્યારથી જાણ્યે-અજાણ્યે તેમનામાં સરમુખત્યારી અને અશુદ્ધ સાધનવાદ ઘૂસવા મંડી ગયું છે. આજે પણ મેં ભાવનગરથી નીકળતા સાપ્તાહિક ‘સમર્થનમાં “ગાંધી વિકેન્દ્રીકરણ: આજનું ભારત” નામનો શ્રી જયપ્રકાશ નારાયણનો ત્રણેક વર્ષ પહેલાંનો લેખ વાંચે. એમાં એમણે આપણી આ જ વાત પિતાની ઢબે લખી છે. આપણે માત્ર લખતા નથી, પ્રયોગ પણ કરીને સર્વાગીણું સમાજરચના પણ કરીએ છીએ. આ કારણે વિશ્વની સિદ્ધાંતલક્ષી સંસ્થાઓમાં માત્ર કોંગ્રેસને વળગી રહ્યા છીએ. હવે એમાં બે વિભાગ પડ્યા એટલે શાસક કોંગ્રેસ કાવવા છતાં એમાંની અશુદ્ધ સાધનવાદની અને સરમુખત્યારી વૃત્તિ સામે પણ ઝઝૂમવું આપણે એકલે હાથે જ પડશે.
