________________
અને પછી તેા સ્વરાજય પહેલાં ‘વિશ્વવાત્સલ્ય' બહાર પડયું, એટલે ભાલનળકાંઠા પ્રાયેાગિક સાંધના બંધારણમાં સમગ્ર વિશ્વ અને તેનાં પ્રાણીમાત્ર (માત્ર માનવજાત જ નહીં)નું લક્ષ્ય અને ધર્મમય સમાજરચના અને એના પાયામાં ગામડું અને ખેડૂત છે. વિશ્વવાસણ્ય પ્રાયોગિક સંધનું બંધારણુ એથી જ કાનિકતાના અતિરેક જેવું કે ગાડિયું લાગે છે. પણ કેટલીક વાતે તરત નથી સમજાતી. જુઓને, કલકત્તા વિ. વા. પ્રા. સંધશાખા બન્યા પછી હવે નૈમિમુનિએ આગ્રા શહેરમાં પણુ વિ. વા. પ્રા. સંધ બનાવ્યેા છે. જો આમ આંતરપ્રાંતીય શહેરામાં વિ. વા. પ્રા. સંઘની શાખાએ બનવા લાગશે, તેા પછી વિશ્વના જુદા જુદા દેશમાં પણ શાખાએ બનતાં વાર નહીં લાગે.
એક બાજુથી આપણી આવી વિશ્વથી પણ વિશાળ વાત છે અને બીજી બાજુ આપણાં સાધન ટૂંકાં છે અને એક દૃષ્ટિએ ટૂંકાંમાંથી પણુ ટૂંકાં થતાં જાય છે. તેા ખીજી બાજુ વિશાળ પશુ થતાં જ જાય છે. અલબત્ત તે બધી અવ્યક્ત અને વ્યક્ત જગતના તાલવાળી ઘટનાઓને આપણે એ અર્થમાં કદાચ જોઈ શકતા નથી. તેથી દુઃખ લાગી આવે છે. પરંતુ એક જ ઘટનાને જયારે બીજાં એનાં અનેક પાસાંથી જોઈ એ, ત્યારે એ દુ:ખમાંથી પણ સુખ જોઈને લૂંટી શકાય છે.
...આટલે લાંબે ઉલ્લેખ કરીને હું કહેવા એ માગું છું કે ભાલનળકાંઠા પ્રયાગ દ્વારા મારી જ નહિ, સંધની, બે મંડળાની અને પાયાના કેંગ્રેસીની પણુ આજે અગ્નિપરીક્ષા ચાલે છે. . .અને હાથારૂપ જેમ. . .બહેન બન્યાં, તેમ. . .ભાઈ ને પણ બનવાની પરિસ્થિતિ ઊભી થાય અને એમાં પણુ આપણામાંનાં ફ્રાઈ નિમિત્ત કારણુ બનાવી દેવાય તે કશું આશ્ચર્ય નથી. આપણને લાગે (૧) સદાચાર પ્રચાર માટે આમ કરે છે. (૨) રાહત માટે કે લેકસંપર્ક માટે લાણા આમ કરે છે. પરંતુ એ બધી જ સંકળાયેલી જાળ હેાય છે. આથી જ ઈંદિરાબહેનને જો નિકસન કે ચાઉ-એન-લાઈ અથવા ભુટ્ટો જાળમાં લઈ પરેશાન કરવા માગતા હોય તે એના હાથા બનવા સંસ્થા કેંગ્રેસના
७०
