________________
અને હટાવવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એમ છતાં પહેલાંની કુટેવને લીધે કેધ થઈ જાય તો તે જ પળે કે પછી તુરત જ જેના પ્રત્યે
ધ થયેલ હોય તેની પાસે ખરા દિલે અભિમાનને ઓગાળીને માફી માગવી જોઈએ. ક્રોધ આવવાની શરૂઆત થવા જેવું લાગે કે બનતાં લગી તેને દાબવા માટે “ શાંતિનો જપ અને કોઈ આદર્શ સતી કે મહાત્મા જાણે સામે ઊભાં છે એવી કલ્પના કરી મનને ક્રોધથી વાળી ક્ષમાને માર્ગે લાવવું જોઈએ. જો એમાં નાસીપાસ થવાય તો એ સ્થાન તે વેળાએ તજી દેવું જોઈએ અને બીજે સ્થળે જઈ મનને બીજા કામમાં પરોવી દેવું જોઈએ. આટલા અભ્યાસ માટે કંઈક ભાગ આપવાની વૃત્તિ અને એકાગ્રતા બંને જોઈશે. છેક જ નાપાસ થવાય, તો ઉપર કહ્યું તેમ ક્રોધ જેમના પ્રત્યે થયો હોય તેમની હળવા દિલે માફી માગવી રહી. ખરા દિલને પસ્તાવો તે જ કે, આપણે વારંવાર એવા ને એવા પ્રકારની ભૂલે ન વધારીએ, પણ ઊલટી ઘટાડવાને પ્રમાણિક પ્રયત્ન કરીને અવશ્ય ઘટાડીએ. આ અભ્યાસ માટે ખરા વિચારની, વિવેકની અને જિજ્ઞાસાની જરૂર પડશે.
પ્ર. કોઈ નજીવી વાત કહે તો પણ મનને દુ:ખ થાય છે, ત્યારે શું કરવું?
ઉ. આ વિશે ઉપરના જવાબમાં ઘણું આવી જાય છે. ઉપરાંત નજીવી વાતથી મને દુઃખ થવાનું કારણ મગજની નબળાઈ અને ખોટાં લાડકોડથી ટેવાયેલી આપણી વૃત્તિ પણ છે. એમને દૂર કરવા માટે આપણે મગજને નમ્રતાપૂર્વક શાંત રાખવું જોઈએ અને જે કોઈ કંઈ કહે તેમાંથી પિતાના ભલાને માટે જે કહેવાય છે તે કરવું હોય, તેય અમૃતસડ ગણીને લેવું અને પચાવવું જોઈએ. ખરાં લાડકોડ કરતાં, પ્રેમભરી શિખામણ મનને કદાચ પહેલાં ન ગમે તેય હિતકારી છે એમ જાણી સાંભળવી જોઈએ, સહવી જોઈએ. અને “આપણે અપૂર્ણ પ્રાણી છીએ' એ ખ્યાલ સામે રાખી આપણી જાતને સુધારવી જોઈએ. સર્વત્ર શાંતિ વિસ્તરે.
સંતબાલ
૨૦
