________________
૧૮
પણ મુશ્કેલ થઈ પડે છે, એથી ગામના વ્યાપારીઓ પાસેથી જ ખરીદવાને એક માર્ગ માત્ર રહેવાને કારણે દર વધુ આપ પડતે હેઈ આર્થિક બાજે વધુ પડે છે.
શાળાઓ અને દવાખાનાંઓ દવાખાનાંઓ છે નહિ, અને ખરી રીતે અહીં નૈસર્ગિક ઉપચારોના પ્રચારની જરૂર છે, દવાખાનાની નહિ! નિરક્ષરતાનું પ્રમાણુ જેવું હોય તો ૩૯ ગામના વસતિપત્રકમાં ૭૪૭૧ની વસતિમાં ૨૪૪ ભણેલા છે. એટલે ૧/૩૦ ભાગ અને તે પણ “ચકપલબ” જેવી સહી કરતાં આવડે તેવા જ ભણેલા. એટલી વસતિમાં ગુજરાતી સાત ચેપડી ભણેલે માત્ર એક જ જણ છે.
આટલી નિરક્ષરતાની રાક્ષસી ફાળ વચ્ચે એની બૌદ્ધિક સંપત્તિ, અસાધારણ મૃતિ દ્વારા સાચવેલી સાહિત્યિક સામગ્રી જેઈ વિસ્મય થઈ જવાય છે.
એક સાવ નિરક્ષર કવિનાં કંઠસ્થ રાખીને સ્વયંરચિત મોટા કાવ્યભંડળમાંની થેડી વાનગીને રસાસ્વાદ ચાખે. એમાં રહેલી ભાષાની ઝમક, ભાવનું તલસ્પર્શીપણું અને સ્વાભાવિકતા જોઈ એમને સાક્ષર બનાવ્યા પછી આથી આગળ હશે કે પાછળ! એ એક કોયડા થઈ પડે છે.
અમેરિકન કુમારી “હેલન કેલરી વાચા, શ્રવણ અને ચક્ષુ ત્રણેથી અપંગ હતી. એને સાક્ષાર બનાવવામાં “સલીવને જીવન સમપ્યું, પણ સાક્ષર બન્યા પછી એ
