________________
આમુખ
ગુજરાત પંચાયત અધિનિયમ, ૧૯૬૧ અન્વયે ગુજરાતમાં પંચાયતી રાજ સને ૧૯૬૩ થી અમલમાં આવ્યું. ૭૩મો બંધારણીય સુધારા અન્વયે ગુજરાતની પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થામાં કેટલાક મહત્વના ફેરફાર કરવાની જરૂરિયાત ઉપસ્થિત થઈ. આથી ગુજરાતનો પંચાયત ધારો નવેસર ઘડીને તેને ગુજરાત પંચાયત અધિનિયમ, ૧૯૯૩ તરીકે અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો. આ નવા ધારાની ખૂબ મહત્વની જોગવાઈ પ્રમાણે ત્રણેય સ્તરની પંચાયતોમાં ત્રીજા ભાગની બેઠકો તથા ત્રીજા ભાગનાં અધ્યક્ષપદો સ્ત્રીઓ માટે અનામત રાખવામાં આવેલ છે. વળી કૂલ બેઠકોમાં અનુસૂચિત જાતિ (હરિજન) અને અનુસૂચિત જનજાતિ (આદિવાસી) માટે તેમની વસ્તીના પ્રમાણમાં અને સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાત (બક્ષીપંચ) જાતિ માટે ૧૦ ટકા બેઠકો અનામત રાખવામાં આવેલ છે. ઉપરાંત ત્રણેય સ્તરની પંચાયતોના અધ્યક્ષપદોમાં પણ અ.જા, અને અ.જ.જા માટે તેમની વસ્તીના પ્રમાણમાં અને બક્ષીપંચની જાતિ માટે ૧૦ ટકા પદો અનામત રાખવામાં આવેલ છે.
આ જોગવાઈઓનો અમલ ચાલુ થઈ ગયેલ હોઈ ગુજરાતની ત્રણેય સ્તરની પંચાયતોમાં કુલ બેઠકોના ત્રીજા ભાગની બેઠકો ઉપર સ્ત્રી સભ્યો ચૂંટાઈ છે. તથા ત્રીજા ભાગનાં અધ્યક્ષપદો ઉપર પણ સ્ત્રીઓ જ હોદો સંભાળી રહી છે. વળી સમગ્ર રાજ્યમાં પંચાયતોની ૧૦ ટકા બેઠકો ઉપર બક્ષીપંચના સભ્યો ચૂંટાઈ આવ્યા છે. આ જ ટકાવારી પ્રમાણેનાં અધ્યક્ષપદો પણ હરિજન, આદીવાસી અને બક્ષીપંચની વ્યક્તિઓએ સંભાળી લીધાં છે.
આ એક અભૂતપૂર્વ પરિસ્થિતિ છે. પંચાયતી રાજના ઈતિહાસમાં ક્યારેય આટલા મોટા પ્રમાણમાં સ્ત્રીઓએ અને પછાત દલિત વર્ગની
