________________
ગીતાદર્શન
કરનારા સર્જન-ડૉકટરના કાર્ય સાથે સરખાવી શકાય. જો કે જે મૂળથી જ દર્દને દૂર કરી શકે છે અને ઑપરેશન જ આરામ કરી શકે છે તે તો ઉત્તમ જ છે. એ જ પરમ સત્ય છે. પણ ઑપરેશન કરનારો પણ શુભ હેતુ ધરાવી કરે તો એની ભૂમિકા પણ પરમ સત્યને માર્ગે એક ડગલું પણ આગળ છે એમ તો કહેવું જ જોઈએ. આવો
પરેશન કરનાર કાળજીપૂર્વક કરે છતાં દર્દી મરે તો તે દર્દીની ઘાતમાં નિમિત્ત તો થયો જ પણ એનો આશય ઘાતકપણાનો ન હોઈને એનું પ્રથમનું સમત્વ ખંડિત થતું નથી. જ્યારે એક વૈરી શસ્ત્ર ચલાવે અને કોઈ ન મરે તોય એનો અધ્યવસાય(આશય) ઘાતકપણાનો હોઈ એ ઘાતકમાં સમત્વ હોય તોય તે ક્રિયાથી તૂટી પડે છે. શસ્ત્રક્રિયા ડૉકટર તથા વૈરીની એકસરખી હોવા છતાં બન્નેના આશયોમાં ફેર છે. એક જ ન્યાય દરેકમાં લાગુ પાડી શકે. જો કે સંહારની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો ઑપરેશનમાં તો સેંકડે અમુક ટકા જ નિષ્ફળ જાય અને તે પણ ગંભીર પ્રસંગ હોય તો જ, જ્યારે યુદ્ધમાં તો સેંકડે અમુક ટકા જ બચે અને તે પણ આયુષ્ય બળ હોય તો જ. એટલે એ રીતે એ દુર્ણત સાંગોપાંગ બંધ બેસતું ન થાય એ તો દેખીતું જ છે. પણ આપણે સમત્વભાવે યુદ્ધ કરતાં હણનાર અને વૈરવૃત્તિથી હણનાર વચ્ચે જે આશયમેદ બતાવવા માગીએ છીએ, તે તો આ ઉપમાથી સ્પષ્ટ થાય છે.
પરંતુ આટલી બધી ઊંડી વાત વધુ વિસ્તાર વિના અર્જુન તરત જ સમજી શક્યો. એની મૂંઝવણ શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કળી ગયા એટલે કહ્યું:
अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम् । तथापि त्वं महाबाहो नैनं शोचितुमर्हसि ॥२६ ।। जातस्य हि धुवो मृत्युधुवं जन्म मृतस्य च । તમારાર્થે જ તે જિતુમતિ | ર૭ II अव्यक्तादीनी भूतानि व्यक्तमध्यानि भारत । अव्यक्तनिधनान्येव तत्र का परिदेवना ॥ २८ ।। જો નિત્ય જન્મમૃત્યુના ધર્મવાળો ગણે તું એ ; તોયે તને મહાબાહ! આવો શોક ન છાજતો ! ૨૬ જન્મેલાનું ખરે મૃત્યુ, મૂવાનું જન્મવું ખરે; અનિવાર્ય દશા એ છે, તો તને શોક ના ઘટે. ૨ ૭
