________________
અઘ્યાય બીજો
૧૨૩
પણ એ રાગદ્વેષ ન થાય એ રીતે સાવધ રહે છે, પણ વિષયોથી બીને ભાગતો નથી તેમ એને કોઈ સ્થળે પ્રતિબંધ પણ હોતો જ નથી. સારાંશ કે કોઈ નીતિ-રીતિનાં ચોકઠાં કે લોકાચારનાં બંધનો એને બાંધી શકતાં નથી, એ ગગન-વિહારી હોય છે, છતાં એના આચારવિચારમાં નર્યા સંયમ, વૈરાગ્ય, તપ ને ત્યાગ ભર્યા હોય છે. પણ એ બધામાં શુષ્કતાને બદલે રસિકતા, અતડાપણાને બદલે વિશ્વપ્રેમ, ડરને બદલે નીડરતા, ઢીલાશને બદલે પરમ દઢતા અને અહંકારને બદલે નિખાલસ નમ્રતા તરવરે છે.”
"વિષયોમાં દુર્ધ્યાન આસક્તિ જ જન્માવે છે, આસકિતથી કામના જાગે છે, કામના સક્રિય બની સુખ દેવાની લાલચ ખડી કરી કુપ્રવૃત્તિ કરાવે છે. એને લીધે વચ્ચે ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય છે. ક્રોધથી જ્ઞાન ટળે છે. સારાસારનું ભાન ટળે છે. પ્રજ્ઞાની સ્થિરતા ટળે છે. આનું જ નામ આત્મપાત. આવો આત્મપાત ઉપલા યોગીને હોતો નથી, તેથી તે કદી અશાંત થતો નથી. આદર્શ એની સામે નિરંતર હોય છે. એટલે સિદ્ધાંત ખાતર એ હ૨૫ળે પ્રત્યેક પ્રકારનું સ્વાર્પણ કરવા તત્પર હોય છે. એ સદા જાગતો રહેવા માટે, પ્રભુનું, ગુરુનું કે અવ્યકત સત્યનું શરણું લે છે. જૂની કુટેવોને ધરમૂળથી દૂર કરી નવી સુટેવો પાડવાનો ભગીરથ પુરુષાર્થ કરે છે, એનો પ્રસાદ એ આત્માના ઘરનો હોઈ કદી કોઈ સંયોગોમાં ટળતો નથી. સમુદ્રમાં પાણીનાં પૂર આવે છતાં તે ઉદાસીન રહે છે એટલે માઝા નથી ગુમાવતો, તેમ આવો સ્થિતપ્રજ્ઞ કામો ધસી આવવા છતાં એમની કામના નથી રાખતો, એટલે એને માટે આત્મશાંતિની માઝા ગુમાવવાનો ભય નથી. એ ભય તો કામ ભોગોની કામના જેને હોય એને જ હોઈ શકે, પણ આની તો આવી શાંત દશા હોઈને અસુખ પણ એને સ્પર્શતું નથી. તે નિર્મમતાથી અને નિરંહકારથી ભવ્ય અને દિવ્ય જીવન જીવે છે એમ પ્રસાદપૂર્વક પ૨ને પેખતાં-આત્માને દેખતાં-છેવટે મોહ અંકુરસહિત ખરી પડે છે. આકિતનું બીજ જ બળી જાય છે. અને દેહાયુષ્ય લગી ટકી છેવટે એ બ્રહ્મનિર્વાણ પામે છે.
