________________
જમીન ઉપર ગામની માલિકી'એ સૂત્ર પ્રચલિત થયું છે, તેમ ગામનાં પશુઓની માલિકી ગામની હોવી જોઈએ. આ સ્થિતિ લાવવા માટે પણ ગોપાલકોને નીતિના પાયા પર સંગઠિત કરવા જ પડશે. એટલે મારે મન ભૂમિની પુનર્વહેંચણીમાં સૌથી પ્રથમ પાત્રો બે છે : ૧. ભંગી અને ૨. ગોપાલકો. - તેમાં પણ ગામડાઓના ભંગીઓનો આર્થિક સવાલ મારા અનુભવ મુજબ સૌથી પ્રથમ ઉકેલ માગતો સવાલ છે. સદ્ભાગ્યે એ કોમની ગામડાંઓમાં સંખ્યા નાની હોઈ એનો ઉકેલ સમાજ મન પર લે તો સહેલો પણ છે.
ગોપાલકોનો ભૂમિસવાલ બે રીતે ઉકેલવા જેવો છે :
૧. એમનાં પશુઓને ગોચર ઉપરાંત લીલો ચારો મળે, તેવી જોગવાઈથી ગાયોનું દૂધ વધશે અને ગાયો, બળદોની મજબૂત ઓલાદ પણ આપતી થશે, એટલે ગાયોની સંખ્યા આપોઆપ ઓછી અને વધુ કાર્યક્ષમ બનશે.
૨. કેટલાંક ઘેટાં-બકરાં ધરાવનારાઓ અથવા નબળી ગાયો ધરાવતાં માલધારી કુટુંબોને ખેતીની જમીન આપી પગભર કરવા પડશે.
(વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧-૧૦-૧૯૫૩)
ભૂદાન યજ્ઞ અને શિક્ષકો
સરકારી શાળાઓના શિક્ષકો ભૂદાનયજ્ઞમાં ભાગ ન લઈ શકે. એ માટે મુંબઈ સરકારે જે કારણો બતાવ્યાં છે, તે કારણો ગળે ઊતર્યા નથી. શિક્ષણમાં ધરમૂળથી ફેરફારો કરવા જોઈએ, એમ જયારે સરકાર સ્વીકારે જ છે તો પછી ભૂદાનયજ્ઞ જેવા અહિંસક ક્રાંતિકારી કાર્યક્રમોમાં શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓ સક્રિય રસ લે તે જરૂરી છે, એમ સ્વીકારવામાં હરકત ન હોઈ શકે. સામાન્ય ફાળા જેવો આ ફાળો નથી. આમાં તો પોતાનાં માનવભાંડુઓને માટે ઘસાવાની અદ્ભુત તાલીમ પડેલી છે.
જો રેંટિયો, બાગાયત, મનોરંજન, વ્યાયામ અને સર્વ માન્ય પ્રવાસના કાર્યક્રમો શિક્ષણનાં અંગો બની શકે, તો ભૂદાનયજ્ઞ-શિક્ષણનું અંગ
૧૯૬
સાધુતાની પગદંડી
