________________
એક વિશિષ્ટતા છે. બાપુજી આ પ્રદેશના હતા. કનુભાઈ, ગાંધીજી બાપુના હાથ નીચે તાલીમ પામ્યા છે. રેંટિયો શું છે, કેવી રીતે અહિંસાનું પ્રતીક છે, તેનું દર્શન એમણે મેળવ્યું છે. નારણદાસ ગાંધી જેવા વર્ષોથી જેમણે ખાદી ભક્તિ અપનાવી છે. રેટિયો, તકલી સિવાય જીવનમાં બીજું કંઈ નથી. એવા પુરુષ પણ તમને મળ્યા છે.
અહિંસાનો કોઈનો ઈજારો નથી. દરેક ઠેકાણે અહિંસાની શ્રદ્ધા છૂટીછવાઈ પડી જ છે. અહિંસા અને પરાવલંબનને નહિ બને. શોષણને નહીં બને. અને જો નહીં બને તો શિક્ષકની અંદર એવી રીતે કામ કરીએ કે બીજાના શોષણનો ભોગ ન બનીએ. ના વિદ્યા યા વિમુ બધામાંથી મુક્તિ તે શિક્ષણ આ શિક્ષણ પુસ્તકમાંથી આવતું નથી. કહેવાય છે કે હજરત સાહેબ ઘેટાં ચરાવતાં ચરાવતાં મોટા પંડિત થઈ ગયા. દુનિયાને નવું જ માર્ગદર્શન આપ્યું. એમના અનુયાયીઓનું વર્તન જોઈને આપણે હજરત સાહેબની કિંમત નહીં આંકી શકીએ. તેમણે વ્યવહારમાં ધર્મ લાવવા એક વાત કરી. “હક્ક કી રોટી ખા બંદે' તું તારા પરસેવાનો રોટલો ખાજે. એ કયો પરસેવો ? જીવનની પ્રક્રિયા એવી ગોઠવવી જોઈએ કે ભૂલથી પણ કોઈનું શોષણ ન થાય. કુદરતી વિલાસ અટકી જાય. આ બધું ત્યારે બને કે જ્યારે જાતે શ્રમ કરવા મંડી જાઓ માથે પોટકું ના ઊંચક્યું હોય ત્યાં સુધી ઊંચકનારની કિંમત સમજાતી નથી.
બાપુજીએ દેશમાં ફરીને આખા ભારતની ગરીબી જોઈ. અને એમાંથી રેંટિયાની તાલીમ અને વિકાસ થયો. રેંટિયો તો હતો શોધ થઈ હતી જ પણ એને નવો ઓપ આપ્યો.
ગયે વખતે હું સૌરાષ્ટ્રમાં હતો ત્યારે શિક્ષકોના એક સંમેલનમાં ગયેલો. શિક્ષકોએ પોતાના વેતનની વાત કરી. મેં ચેતવ્યા કે જો વેતનક્ષી જ શિક્ષકો હશે, તો સમાજનું કલ્યાણ કેવી રીતે થશે ? તા. ૧૦-૧૨-૧૯૫ર : દૂધરેજ
સુરેન્દ્રનગરથી નીકળી દૂધરેજ આવ્યા. અંતર બે માઈલ હશે. ઉતારો હરિજનવાસમાં રાખ્યો હતો. અહીં દરબારી ભરવાડોનું પ્રખ્યાત મંદિર દૂધરેજની જગ્યા છે.
૧૧૬
સાધુતાની પગદંડી
