________________
ત્યાર પછી પૂ. ચિત્તમુનિએ જણાવ્યું કે જગતની અંદર બધી વસ્તુ સાપેક્ષ હોય છે. સંતબાલજીએ વ્યક્તિપૂજા છોડીને ગુણપૂજા તરફ વધુ ધ્યાન આપવું જોઈએ એમ કહ્યું એની બીજી બાજુ પણ છે. માણસ વ્યક્તિ પૂજા સિવાય આગળ વધી શકતો નથી. એમણે વાત તો બહુ સુંદર કરી છે, પણ વ્યક્તિની મહત્તા ઓછી આંકી છે. તે મને બરાબર નથી લાગતું. સંતપુરુષની વાણી સાંભળવી, તેનું દર્શન કરવું તે અહોભાગ્ય હોય તો જ મળી શકે. વ્યક્તિ તરફ મન એકનિષ્ઠ ના થાય ત્યાં સુધી આગળ વધી શકાતું નથી. હા, માત્ર આંધળિયાં નહિ કરવાં, પણ પરીક્ષા કરીને કોઈપણ પૂર્ણ પુરુષને ગુરુ તરીકે સ્થાપિત કરવા જોઈએ. દ્રવ્યથી વસ્તુને સમજી શકાય, સંત-પુરુષોનું દર્શન કરવું, તેમની વાણી સાંભળવી તેમની પૂજા કરવી એ ઘણું જરૂરી છે. એટલે વ્યક્તિપૂજાને ગૌણ ગણવી એ બરાબર નથી.
સંતબાલજી સામાજિક નેતા છે. સમાજની ઘણી સેવા કરે છે. એ રીતે તેમણે પોતાના વિચારો રજૂ કર્યા તે પણ યોગ્ય જ છે.
સૌરાષ્ટ્ર રચનાત્મક સમિતિના મંત્રી શ્રી વજુભાઈ શાહ પણ અમારી સાથે હતા તેમણે કહ્યું કે, અહીં મહાપુરુષો બેઠા છે. રોજ પ્રાર્થના-પ્રવચન થાય છે. તે ત્યારે જ આચારમાં આવ્યા ગણાય કે અહીંની ગરીબ જનતાની આપણે દરકાર કરીએ અસ્પૃશ્યતા દૂર કરીએ.
અંતમાં પૂ. નાનચંદ્રજી મહારાજે જણાવ્યું કે, ખરી વસ્તુ એ છે કે પહેલાં હયાતી ના હોય, તેની જયંતી ઊજવાતી. પણ હમણાં હમણાં હાજર હોય તેમની જયંતીઓ પણ ઊજવાય છે. મને એમ લાગે છે કે મારી હાજરીમાં મારાં વખાણ થાય, એ સાંભળવું મને ગમતું નથી. અમારામાં ઘણી ત્રુટીઓ છે. ઘણુંય શીખવાનું છે. મહાવીર અને મહાત્માજી જેવાની ભૂલો જોનારા પણ મળતા હતા. એટલે હું તો કહું છું કે સારી વાતો જીવનમાં ઉતારો. એ જ મહત્ત્વની વસ્તુ છે.
પૂ. નાનચંદ્રજી મહારાજે એક વ્યાખ્યાનમાં જણાવ્યું કે, કોઈ માણસને પૂર્વના સંસ્કાર સિવાય, ત્યાગની ભાવના ઉત્પન્ન થતી નથી.
મારા જીવનમાં પણ એવું કંઈક બન્યું છે. એક સાધુ આવેલા તેમનો મને સંપર્ક થયો. સંત પરંપરાના સંસ્કાર પ્રમાણે હું એમની સાથે જતો.
૧૦૦
સાધુતાની પગદંડી
