________________
સાર્થક કરીએ. સાથે રમીએ સાથે જમીએ, દુઃખ સુખ સાથે જ ભોગવીએ.
આ પ્રસંગે આ પ્રશ્ન ઉપર ઘણા ભાઈઓ બોલ્યા હતા. એમાં એક હરિજન શિક્ષકે કહ્યું કે હું ઘણાં ગામોમાં રખડ્યો છું પણ આ ગામમાં ઘણા કડવા અનુભવો થયા છે. આ જમાનો આટલો આગળ વધ્યો છે છતાં એની એ જ સ્થિતિ જોઈ રહ્યો છું. સવારથી મારા મનમાં ઘણા વિચારો ચાલ્યા કરે છે કે આવું ક્યાં સુધી ચાલશે ? કેટલીક કુટેવો અમારી છે તે અમારા ભાઈબહેનો ધોઈ નાખે એવી મારી વિનંતી છે.
મહારાજશ્રીએ સંબોધન કરતાં જણાવ્યું કે આજે આ રીતે તમોને બધાંને જોઈને હર્ષ થાય એ સ્વાભાવિક છે. ને એટલા માટે કે આપણા દેશની અંદર શહેરો ગણ્યાં-ગાંડ્યાં છે. નગરો અને કસબાની આસપાસ વીંટળાયેલાં ગામડાં ગાડીના એન્જિનની પાછળના ડબા જેવાં છે. શહેરોમાં અસ્પૃશ્યતા ધીમે ધીમે ઓછી થતી જાય છે રોટી-બેટી વહેવાર પણ શરૂ થયો છે, પણ આપણા ગામડાંમાં તેની અસર નથી. જેને વીતી હોય તેને જ ખબર પડે. શિક્ષણ લીધા પછી કે સ્વમાન જાગૃત થયા પછી જ્યારે તેને અપમાન લાગે છે, ત્યારે તેને બહુ નડે છે. એક વાત કહેતાં મને સંકોચ થાય છે તે એ કે બે પ્રવાહો ચાલતા હોય ત્યારે ધીરજ રાખવી જોઈએ. પણ એ ધીરજ ક્યાં સુધી? ૬૦ વરસથી કોંગ્રેસે કામ કર્યું છે હરિજન વર્ગ શિક્ષિત થતો જાય છે તેમ તેમ તેમને હિન્દુ ધર્મ પર ક્રોધ ચઢે છે. ખ્રિસ્તી કે મુસલમાન થવાનું વિચારે છે આ તેમનું દુ:ખ છે. વાત સાચી છે છતાંય સંકોચ સાથે કહેવું પડે છે કે અકળાયે નહિ ચાલે. સાંકળ જોડવી જ પડશે. સદ્ભાવથી આપણે વર્ગમૂળ રાખીને કામ કરવાનું છે તમોએ જે આનંદ વ્યક્ત કર્યો છે, જે સ્વાગત કર્યું છે તે ખૂબ આનંદદાયક છે, હવેના ભવિષ્યમાં આપણે સૌ હરિજન જન હોઈશું. આ સ્થિતિ જેટલી મોડી આવશે તેટલું આપણને નુકસાન છે. આ ફળાહારમાં જે ભાઈબહેનોએ હિંમત કરી નામ આપ્યાં તે ઘણું જ ઉત્તમ છે. હરિજનોને કહ્યું કે મુડદાલ ન ખાવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે તે બરાબર પાળે સાથે દારૂ પણ છોડે. આમ બન્ને પક્ષે સુંદર વાતો થઈ. ૦ તા. ૨-૧૦-૫૦ : ના રોજ ગૂંદીથી કાંતણયાત્રા નીકળી હતી. નવલભાઈ સાથે હતા. ગામડાંમાં ગાંધીજીનો સંદેશો શ્રમ, સફાઈ અને સ્વાવલંબન ઉપર ઠીકઠીક સમજણ આપી હતી.
સાપુતાની પગદંડી
૫૧