________________
ગુલામ રસૂલ કુરેશીએ કહ્યું કે પરદેશી સત્તા હટાવવામાં સૌથી મોટું બળ કોંગ્રેસનું હતું. એના મુખ્ય નાયક ગાંધીજી હતા. તેને કેમ ભૂલી શકાય ? એટલે રાજકારણથી અલિપ્ત કોઈ રહી શકતો નથી. ન રહેવું જોઈએ.
છેલ્લે મુનિશ્રી સંતબાલજીએ કહ્યું કે આપ સૌ પધાર્યા છો તે ખેડૂતમંડળના કાર્યકર્તા છો. ભા. ન. ખેડૂતમંડળના કાર્યકરો પણ છે. એ બધાંને મળતાં મને આનંદ થાય છે. ગુજરાત ખેડૂતમંડળના ભાઈઓ અહીં આવ્યા છે અને તેમણે કલાકો સુધી જે વાતો, ચર્ચા કરી છે તેની મારા મન પર સારી છાપ પડી છે. અને આશા બંધાઈ છે કે ખેડૂતમંડળો ચોક્કસ દિશા નક્કી કરશે તો જે મુશ્કેલીઓનો પહાડ મૂકવામાં આવે છે તે નહીં લાગે. - પુરષોત્તમભાઈના વિચારો છાપા દ્વારા જાણવા મળે છે અને તેથી એકીકરણ કરવામાં મને વાંધાજનક લાગતો નથી. ખેડૂતમંડળો જે થાય તે ચોક્કસ નીતિ નક્કી કરીને થાય તો જ તે ફાયદો કરી શકે અને ટકી શકે. - કોંગ્રેસ એક શિસ્તબદ્ધ બળ છે. ખેડૂત શબ્દ રજૂ કરીએ છીએ ત્યારે તેની સાથે જ ગામડું આવી જાય છે. ગામડાના ઉદ્ધારમાં દેશના ઉદ્ધારની ચાવી છે. એવાં ગામડાંનું સંગઠન થવું જરૂરી છે. ખેડૂતમંડળમાં ખેતમજૂરો દાખલ કરવામાં એક ભય છે અને જ્યાં બહુમતનું રાજ્ય હોય ત્યાં એ ભય રહેવાનો. જ એટલે તેને અલગ રાખે પણ નહિ ચાલે. ખેતી એ દેશનો સૌથી મોટો ઉદ્યોગ છે, અને ખેતીની આસપાસ વીંટળાયેલ દરેક વર્ગનો વિચાર કરવો પડશે.
કોંગ્રેસની લડત મોટે ભાગે બુદ્ધિશાળી વર્ગમાંથી ઊભી થઈ છે. અને એ વર્ગ શહેરમાંથી ઊભો થયો છે. એટલે એનું મુખ શહેર ઉન્નતિ તરફ વધુ હોય તે બનવા જોગ છે. આ સ્થિતિને પલટાવવા માટે આપણે પ્રયત્ન કરવાનો છે. કોઈપણ બંધારણના ઘડવૈયા જેની પાસે અમલ કરવાનો છે તેમનાથી તે ઘડતર થવું જોઈએ. ઉપરથી તે બંધારણ તૈયાર થવું ના જોઈએ. જો અમુક ફી આપવાથી જ તેના સભ્ય થઈ જવાતું હશે તો તેનો કબજો ગામના ચાર પાંચ ચૌદસિયા કે ખાંધિયાના હાથમાં જવાનું. અથવા તો સામ્યવાદીઓના હાથમાં જવાનું. એટલે સભ્ય થનારની લાયકાત અને નિયમો ખૂબ ચોક્કસ અને કડક હોવા જોઈએ. જેમનો સંપર્ક ગામડાંથી ઓછો છે, એના પ્રશ્નો બરાબર સમજતા
૪૦
સાધુતાની પગદંડી
