________________
હોય તો મુશ્કેલીઓ વહોરીને પણ ધર્મકારણને રાજકારણ પર પોતાનું પ્રભુત્વ સ્થાપવા માટે ભરપૂર પ્રયત્ન કરવો જ રહ્યો.
પ્રશ્ન: અહિંસા તો માણસના અંતરથી ઊગે અને ઊગવી જોઈએ. ધર્મ આ માર્ગ લેશે, કે જે ઘણો લાંબો માર્ગ છે. રાજયતંત્ર ટૂંકો માર્ગ લેશે, એટલે કે સમાજનાં અનિષ્ટો જલદી દાબી દેશે. આને લીધે રાજ્યનું કામ માણસને સજાથી સુધારવાનું રહેશે, જ્યારે વિના સજાએ પ્રેમબળે સુધારવાનું કામ ધર્મગુરુએ કરવાનું રહેશે. આમ જોતાં પણ રાજ્યના અને ધર્મના રસ્તા જુદા જ પડવાના; પછી રાજ્યનો અને ધર્મનો મેળ કેમ પડે ?
ઉત્તર : તમારે એ ન ભૂલવું જોઈએ કે એકલી સજા કદી જ તંત્ર ચલાવી શકતી નથી. થોડાં માણસો પણ જે રાજ્યમાં અહિંસક ભાવનાવાળા હોય ત્યાં જ સજા કાર્યકારિણી બને છે. ટૂંકમાં મનુષ્યકૃત કાયદા માત્રના આગળ અહિંસા હોય છે, તો જ એ કાયદો આગળ ચાલે છે. ધર્મનો-માનવહૃદય સુધારનો-માર્ગ લાંબો દેખાય છે એ ખરું, પણ એ લાંબા રસ્તાના પાયા પર જ ટૂંકા રસ્તારૂપી રાજ્યતંત્રની સજાઓ ચાલી રહી શકે છે. આથી તો ધર્મ અને રાજ્ય વચ્ચે છૂટાછેડા નહિ પણ ગાઢ સંબંધ હોવો જોઈએ એજ સિદ્ધ થયું. એટલું ખરું કે, ધર્મગુરુ જેવા લોકોએ પ્રેમબળના લાંબા રસ્તાને સ્થાને કાર્યસિદ્ધિની લાલચમાં ટૂંકો રસ્તો ન લેવો જોઈએ. તેમ રાજ્ય કાનૂનોથી કે રાજ્યના હોદ્દેદારોથી અંજાવું પણ ન જોઈએ.
૦ તા. ૧૨-૩-૫૦ : જનશાળી
ગૂંદીથી જનશાળી આવ્યા. અંતર સાડાસાત માઈલ હશે. જનશાળી દરબારોનું આ ગામ છે. સરકારે ભાગને બદલે આ સાલથી વિઘોટી ઠરાવી છે, પણ દરબારો નાના નાના ભાગીદાર હોવાથી, ખેડૂતો કંઈક રાહત આપે તો સારું એવી ઇચ્છા દરબારોએ મહારાજશ્રી પાસે વ્યક્ત કરી. • તા. ૧૩-૩-૫૦ : બલોલ • તા. ૧૪-૩-૫૦ : હડાળા ૦ તા. ૧૫-૩-૫૦ : રોજ ધોળી આવ્યા. અંતર સાત માઈલ હશે. ઉતારો ઉતારામાં રાખ્યો. તાજેતરમાં અહીંના આગેવાન ખેડૂત કાળુ પટેલનું ખૂન થયેલું તે અંગે ગામને અને તેમના પરિવારને આશ્વાસન મળે એટલા ખાતર અહીં
સાધુતાની પગદંડી
૩૫
