________________
ઘસાઈ ગઈ છે, અને તે છે સંશોધન વૃત્તિ. કોઈપણ નવી વાત આવે કે તુરત તેને દૂર રાખવા પ્રયત્ન કરી આપણે કાન બંધ કરી દઈએ છીએ. આપણો સર્વસામાન્ય ખ્યાલ એવો છે કે, આપણા વડવાઓએ બધું સંપૂર્ણ કરી આપ્યું છે એથી સારું બીજું હોઈ શકે જ નહિ. દા.ત. તાજેતરનો હરિજન પ્રશ્ન, ગણોતધારો, શાહુકારધારો વગેરે કાયદા થયા છે. તે છે તો સમાજના કલ્યાણ માટેના, કદાચ તેમાં કેટલીક ક્ષતિઓ પણ હોય તે બનવાજોગ છે. પણ તેના હેતુ વિષે ઊંડો વિચાર પણ બહ ઓછો થાય છે. હમણાં અમો એવાં કેટલાંક ગામડાંમાં ફર્યા કે
જ્યાં સરકારી જમીનના એકીકરણનો પ્રયોગ કરે છે. ગામના લોકોએ એક જ ફરિયાદ કરી કે આ કાયદો અમારે ન જોઈએ. અમારું છે તે જ સારું છે. પણ નફો નુકસાન શું છે તે સમજવા કોઈ પ્રયત્ન કરતું નથી. એક જૂની ઝૂંપડી હોય, પાસે ગંદકીનો પાર ન હોય, તેવા વખતે તેમાં રહેનારને કહીએ કે બીજી સારી જગ્યાએ તમને વ્યવસ્થા કરી આપીએ તો તે તુરત ના કહેશે. ખેતીની જમીન બહુ ઓછી પડતી હોય, અને બીજે પોતાના ગામ કરતાં સારી અને જોઈતા પ્રમાણમાં મળતી હશે તો પણ અંતર ના પાડશે. આવો સહજ સ્વભાવ આપણો થઈ ગયો છે. પણ હવે કૂવામાં બૂડી મરવાની કહેવત પ્રમાણે સૌને ગમે છે. પણ હવે કાળ એવો આવ્યો છે કે, નવી વાતો જાણ્યા સિવાય આપણે જીવી નહિ શકીએ. હિન્દ બહારના લોકો આટઆટલી પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યા હોવા છતાં આટલી વિજ્ઞાનની શોધખોળ કર્યા પછી પણ સંશોધનો કર્યા જ કરે છે અને તેમાંથી અણુ બોમ્બની શોધ સુધી પહોંચ્યાં છે. જો કે, એનો દુરુપયોગ થયો છે. બીજી રીતે અનાજની બાબતમાં અને પૈસે ટકે પણ સદ્ધર થઈ ગયા છે.
ગઈકાલે જે કુટુંબ આવેલું તે એક વરસ સુધી ગામડામાં રહેવા ઇચ્છે છે. તેમને ગામડાની સંસ્કૃતિ જોવી છે. સામાન્ય જોવું હોય તો બેચાર દિવસમાં જોઈ શકાય પણ આપણી પડેલી ટેવોનો બેચાર દિવસમાં ફેરફાર થઈ જતો નથી. એટલે એનો ખ્યાલ લાંબા સમયે જ આવે. એટલે માત્ર અભ્યાસની ખાતર જ આટલો લાંબો સમય રહેવું એ કેટલી તપશ્ચર્યા અને આત્મભોગ માગે છે ? ગામડાંની આબોહવા, વાતાવરણ અને જીવનની જરૂરિયાતો પોતાના દેશ જેવી ક્યાંથી મળશે ? છતાંય આવા પ્રકારનું સંકટ વેઠીને પણ રહેવાની ઇચ્છા સંશોધન વૃત્તિને આભારી છે. આપણે એમાંથી જે સારું છે તે લઈએ અને આચરવા પ્રયત્ન કરીએ તો વ્યક્તિ અને દેશ બધાંને ખૂબ ઉપયોગી થઈ શકીએ.
સાધુતાની પગદંડી