________________
હવે, સાચો ક્ષત્રિય એટલે શું ? ક્ષત્રિય એટલે પ્રજાનો અદનો સેવક. સેવક હતો એટલે જ પ્રજાએ તેને પોતાનો નેતા બનાવ્યો. પ્રજાના જાનમાલનું રક્ષણ કરી શકે એવો એ વીર હતો, સમરાંગણ એને મન આનંદનું સ્થાન હતું, અન્યાયનો સામનો કરવો એ તેની ફરજ હતી. આ વર્ગની દરકાર પ્રજા પોતે કરતી, અને તેમની જરૂરિયાતો ઘેર બેઠાં પહોંચાડતી. અરવલ્લીના ડુંગરોમાં રખડતો મહારાણા પ્રતાપ અને તેનાં સંતાનો ટુકડો રોટલા માટે વલખાં મારતાં હતાં, ત્યારે ભામાશાએ પોતાની માલમિલકત એના ચરણમાં ઘરો દીધી હતી. પણ પ્રતાપે ઈન્કાર કર્યો, ત્યારે તેણે કહ્યું : "મહારાણા ! તમારી મારફતે આ તો હું મારા દેશને જ આપું છું.” આવાં તો કેટલાંયે દૃષ્ટાંતો આપણી સમક્ષ મોજૂદ છે. પણ રાજ્યકર્તાઓ જ્યારે સેવક મટીને ધણી થઈ બેઠા ત્યારે પ્રજાને એમના પ્રત્યે નફરત પેદા થઈ. કેટલાક રાજાઓ આજે બ્રિટિશરો સાથેની સંધિ યાદ કરે છે. પણ એ સંધિ પાછળનો આશય જુદો હતો. વિલાયતમાં તો પ્રજાની વિરુદ્ધ રાજા જઈ ન શકે. એમ કરે તો પ્રજા તેને ગાદી પરથી ઉઠાડી મૂકે. અરે લગ્ન પણ પ્રજાની સંમતિ વિના ન કરી શકે. એ જ પ્રજા હિંદના રાજવીઓ સાથે સંધિ કરે છે, કે 'રાજા પ્રજામત વિરુદ્ધ વર્તે તો પણ માથું નહિ મારીએ પ્રજાને મદદ તો ન જ કરે, ઊલટું રાજાપક્ષે પોતાનાં સાધન વાપરે. આ ઉપરથી એમનો હેતુ આપણે સ્પષ્ટ સમજી શકીએ છીએ.
ભલગામડાથી અંકેવાડિયા થઈને અમે વઢવાણ આવ્યા. વઢવાણમાં એક ભાઈએ પૂછયું : 'મહારાજ, હરિજનોને તમે વધુ પડતું મહત્ત્વ આપો છો, તો ભવિષ્યમાં એ લોકો માથે નહિ ચઢી વાગે ?’
'એ ડર રાખવાની કોઈ જરૂર નથી.' મહારાજશ્રી કહ્યું, 'અને છતાંય પ્રત્યાઘાત પડે તો એ સહન કરીને પણ આગળ વધ્યેજ છૂટકો. એ તો આપણામાં ઊઁચાપણાની કોઈ ગ્રંથિ કામ કરી રહી હોય છે, એટલે આમ લાગે છે. હું તો ધર્મદ્રષ્ટિએ કહું છું, પણ રાજકીય રીતે જોઈએ તોયે આ વર્ગની સંખ્યા સાત કરોડ જેટલી છે. હવે તો ૨૧ વર્ષનાં કોઈપણ સ્ત્રીપુરુષને મતાધિકાર મળવાનો. એવે વખતે આપણે સૌ સંયુકત રીતે મતદાન કરીશું તો જ પરિણામ સારું આવશે. છૂટા પડી ગયા, તો પરિણામ શું આવશે તે આપણે જોયું છે.’
આગળ ચાલતાં એમણે કહ્યું : 'કેટલાક ભાઈઓ બળાપો કરે છે કે કોંગ્રેસે પાકિસ્તાન સ્વીકારીને બહુ ખોટું કર્યું છે. પણ ખરું જોતાં એમ કરવામાં આપણે જ બહુ મદદ કરી છે. દરેક બાબતમાં આપણે મુસલમાનોથી અતડા રહ્યા હતા. આ બધાંય કારણો આજે હરિજનવર્ગ સામે મોજૂદ છે. એનો ઉકેલ લાવવો હોય તો આપણે સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૭૧