________________
છે. પાકિસ્તાનના નેતાઓ કયાં જઈ રહ્યા છે તે પણ હું જોઈ શકું છું. કોઈપણ કોમવાદી નેતા, સુંદર રીતે રાજ્ય ન ચલાવી શકે. આપણી સામે લીગવાદી મુસ્લિમોનો પ્રશ્ન ખડો થયો છે. લીગ વિસર્જન કરીને તેઓ કોંગ્રેસમાં જોડાવા માગે છે. વિશ્વાસ વગર કોઈ મનુષ્ય જીવી શકે નહીં. સાવધાની જરૂરી રાખવી જોઈએ. આપણે લાંબો વિચાર કરવો જોઈએ. મુસ્લિમો પાકિસ્તાન ચાલ્યા જાય એ બનવું મુશ્કેલ છે. તમને ગંધ આવે તો સત્તાવાળને જાણ કરો, પણ તમે શસ્ત્ર હાથમાં ન પકડો. કોઈ પણ વ્યવસ્થિત સરકાર ત્યારે જ સુરાજ્ય કરી શકે કે જ્યારે પ્રજા કાયદો પોતાના હાથમાં ન લેતાં સરકારને સોંપે, તેના કાયદાનું પાલન કરે.
આજે મૂડીવાદની અસર નાબૂદ કરવી હોય તો પ્રેમથી તેમને કહેવું જોઈએ કે તમે જે મૂડી એકઠી કરી છે, તે પ્રજાના પરસેવાની, પરિશ્રમથી લોહીથી એકઠી થઈ છે; તેનું પ્રાયશ્ચિત કરો, ત્યાંથી પાછા હઠો. જો ધર્મગુરુઓ પોતાનું સાચું બિરુદ સાચવી શકયા હોત તો દેશની આ સ્થિતિ ન હોત. ગાંધીજીએ બધા જ પ્રશ્નો ધાર્મિક રીતે જ વિચાર્યા છે. ગાંધીજીની અસર લોકોના હૃદય સુધી પહોંચી છે, પણ મોટે ભાગે તે પૂજવાપાત્ર જ રહી છે, આચરવા પાત્ર રહી નથી. આપણે તો કોઈપણ ઉપાયે સ્વરાજ લેવું હતું પછી તે ગમે તે રસ્તે આવે અને તે આવી ગયું છે, અને કામ પૂરું થયું છે. એટલે રાજ્ય મળ્યું છે, પણ પ્રજા ઘડાઈ નથી.
બીજો મુદો કંટ્રોલ બાબતનો છે. સરકાર કંટ્રોલ નથી કાઢતી તો લાંચ રુશવત, ચોરી અનીતિ કાળાંબજાર ખૂબ વધી પડે છે. અને કાઢે છે તો નફાખોરો મોઢું ફાડીને ઉભા છે. આનો ઉકેલ પ્રજા જ કરી શકે છે. હું ગામડાંમાં જઈને એ કહેવાનો છું કે થોડા દિવસ ખાંડ-ગોળ લેવાનું બંધ કરો. આપણી રાષ્ટ્રીય સરકારને મજબૂત બનાવવી હોય તો તે પ્રજાના સહકાર વિના નહીં થઈ શકે. એક ભાઈએ કહ્યું કે, વધારે ભાવ લેનારને ફાંસીને માંચડે ચઢાવે તો કાળાં બજાર અટકે. મેં કહ્યું કે નીતિ અને સદાચાર ઉપર જ આપણે જીવીએ છીએ. હું પોતે તો એવું ન હોય તો તેનું વહેલામાં વહેલું વિસર્જન કરું છું. એને સ્વચ્છ કર્યે જ છૂટકો. આપણને કાયદાનો સનેપાત થયો છે. એ કાયદો જ્યારે આપણા ઉપર લાગુ પડે છે ત્યારે આપણે જ સરકારને ગાળો ભાંડીએ છીએ. અને બચવા માટે લાંચ રુશવત આપીએ છીએ. ગામડાંના લોકો કહે છે : સરકાર ચા બંધ કરે તો અમે બંધ કરીએ. આપણે સમજીને બંધ કરી શકતા નથી.
પ્રવચન પૂરું થયા પછી ડૉ. હરિપ્રસાદ દેસાઈએ ઉપસંહાર કરતાં કહ્યું કે મહારાજશ્રીએ જ કહ્યું છે તે ચોપડીઓ વાંચીને નહીં, પણ અનુભવથી કહ્યું છે. એમણે જે પ્રવચન કર્યું છે તે ધર્મથી જરાયે દૂર નથી. આજે નવી સ્મૃતિઓ રચવાની જરૂર છે.
સાધુતાની પગદંડી
૪૨