________________
સંતબાલજીએ અહીં જે કર્યું કે, દેશના પચાસ ટકાએ કર્યું હોત તો આજે ગાંધીજીને કોંગ્રેસમાં જવું ન પડત. જવાહરલાલ મુંબઈને બદલે ગામડાઓમાં ગાજતા હોત અને સમાજની શીલ બદલાઈ ગઈ હોત.
સંતબાલજીએ બતાવેલો માર્ગ યાદ રાખજો લીધેલી પ્રતિજ્ઞા પાળજો અને જો જો કે કેવી અજાયબી થાય છે?
અંતમાં તેઓશ્રીએ કેટલાંક સુંદર દષ્ટાંતો આપીને પ્રેમ અહિંસાના માર્ગની સમજૂતી આપી હતી અને જણાવ્યું હતું કે જો આમ થશે તો પશ્ચિમને પૂર્વમાં થયેલો નવો અવતાર જોવા આવવું પડશે.
આવા પુરષોની હાજરીમાં જીવીએ છીએ તે આપણાં સદ્ભાગ્ય છે પણ હવે જીવતાં શીખી લે તો. સભા રાત્રે અગીઆરે લગભગ પૂરી થઈ હતી.
વિરમગામ ચર્માસનું સરવૈયુંઃ ૧૯૪૫
સાણંદ ચતુર્માસના કાળ દરમ્યાન જ વિરમગામ માટે ચતુર્માસ કલ્પેલું. વિરમગામનો ખાસ પરિચય જ નહિ, વળી મેલેરિયા માટે તો વિરમગામ પ્રસિદ્ધ ધામ ગણાય, પણ મન સાથે નક્કી થયું તે બસ થયું જ. અમદાવાદના સ્નેહીજનોની માગણી છેલ્લાં વર્ષોથી ઊભી જ હતી. સાણંદ ચતુર્માસમાં તો પડિયાજીએ ભારે હઠ પકડી. છેવટે વિરમગામ બાદ અમદાવાદને સ્થાન આપવાનું વિચાર્યું.
વિરમગામ માટે નકારાત્મક ચેતવણીઓ ખૂબ હતી પણ જે થશે તે ખરું એમ માનીને પણ રખાયું.
ચતુર્માસ પાછળ મુખ્ય કારણો વિરમગામવાસીનું આમંત્રણ હતું જ નહિ. વિરમગામનું ચોમાસું થાય એ સ્નેહીજનોને પણ ત્યારે અકળાવતું હતું. છતાં વિરમગામ કેમ? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં મુખ્ય બે કારણો ગણાવી શકાય : (૧) ધર્મદષ્ટિએ સમાજ રચનાના વિચારોનું આજે મૂર્તિમંત કાર્યક્ષેત્રરૂપ ભાળનલકંઠા પ્રયોગ અંગે વિરમગામ સાથે સંબંધ ધરાવતી કમિંજલા અડતાલીસીનું કામ શરૂઆતથી જ કાચું રહી ગયેલું હોઈને તે પર ખાસ ધ્યાન આપવા માટે એ અડતાલીસીનો અને એ અડતાલીસી સાથે સંબંધ ધરાવતા વિરમગામ શહેરનો સંપર્ક જરૂરી હતો. (૨) મુંબઈ અને કાઠિયાવાડ કચ્છ વગેરેને વિરમગામમાં ચાતુર્માસ
૧ ૫.
