________________
હિંદુ-મુસ્લિમ ઐક્ય વિષે જે પ્રવચન ત્યાં કરેલું, તેની છાપ હજુ સદાય તાજી છે. એક ધૂળ, અને બીજી રાખ, એમ કહીને એમણે જે સમજાવટ કરેલી, અને કોઈ સારાયે નથી, કોઈ માઠાયે નથી, એવું જે સાંભળેલું તેની અસર થયેલી.
અમે તેઓશ્રીને ત્યાં જ અહીં પધારવા વિનંતી કરેલી. ત્યારપછી ઘણો સમય ગયો, અમે તેમને ભૂલી ગયા, તેઓ પણ કદાચ વિસરી ગયા હશે, પણ તોયે તેઓશ્રી ચાલુ વર્ષે અહીં પધાર્યા.
તેઓ આવ્યા તો ખરા, પણ બે ઘરના પરોણા જેવી તેમની સ્થિતિ શરૂઆતમાં થઈ. તેઓને કોણ આમંત્રે ? વાડામાં તેમનું પૂજન કોણ કરે ? અને બીજા પણ પૂરા પરિચિત નહીં, તોપણ તેઓને જે લગની હતી તે સિવાય આવી સ્થિતિની કશી જ પડી ન હતી ! તેમણે તો રાષ્ટ્ર સમસ્તને પુકાર્યો, વિરમગામ સમસ્તની પ્રજાને તેમણે તો પુકારી અને આપ સૌ જોઈ રહ્યા છો કે આજે શી સ્થિતિ છે?
તમે સૌ એટલું તો જાણો જ છો કે, આઝાદી, રાષ્ટ્રસેવા અને મહાસભામાં માનનાર કોઈ વ્યકિત, આ સાધુની પાછળ ઘેલી ન થાય. પણ અમે તો મુનિશ્રીના પ્રત્યેક કાર્ય ઝીણામાં ઝીણી ક્રિયામાં પણ સમસ્ત જગતના વિશ્વાત્સલ્યની દષ્ટિ રહેલી છે તે જોઈએ છીએ.
વિરમગામના તેમના પાંચ માસ દરમિયાન બધાયે જોયું કે, આ તો માત્ર ભારતવર્ષનો જ નહિ, પણ સારાયે વિશ્વનો કલ્યાણકારી સાધુ છે. આપણે બધાએ તેમની પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા જ આ જોયું છે. તેઓના જ શબ્દોમાં કહીએ તો, 'મહાજનનું સ્થાન કદી નીચું નથી. મહાજન કદી કોઈથી ડરતો નથી. પણ અલ્પજન ડરે છે. તેમ જ્યારે તાકાતહીન માણસ મહાજનની ગાદી પર ચડી બેસે અને કહે, મને કોઈ માનતું નથી' અમે આ વાક્યો કહી એ બતાવવા માગીએ છીએ કે તેમનાં સત્ય, તપશ્ચર્યા અને ધર્મમય વિવેકે જ અમને ખેંચ્યા છે.
આજના વિશ્વવંદ્ય પુરુષ ગાંધીજી જે કહી રહ્યા છે તે આવું જ છે. પાંચ પાંચ માસ આપણી સાથે રહી, આપણી અજ્ઞાનતાને લીધે ઊભાં થયેલાં સંકટો નિવારવાની જે સચોટ રીતો તેમણે અજમાવી છે તે આના જ્વલંત ઉદાહરણ રૂપ છે.
કપરી પળોમાં પધરામણી વિરમગામ જેવા ગંદકીના ધામમાં ગયે જેઠ મહિને જ્યારે સખત કોલેરાનું તાંડવ ચાલી રહ્યું હતું અને પળેપળે શું થશે તેની ચિંતા રહેતી હતી, આખા ગામે હિજરત કરી જવી પડશે કે શું એવી ભયાનક વેળાએ આ પુરુષ આપણા ગામમાં પધાર્યા.
સાધુતાની પગદંડી