________________
જેવી દશા થઈ છે તેવી રીતે છાપું કોઈ વાંચશે નહીં !ઋષિમુનિઓએ એ ચિંતન કરી તદ્દન ટૂંકાં સૂત્રો આપ્યાં. ધમઁચર, સત્યં વદ્. બહુ લાંબાં લાંબાં પુસ્તકો ન લખ્યાં. માવો આપતા. ચાવીને પચાવી શકે તેને જ થોડું આપતા. એટલું બધું વિજ્ઞાન હતું છતાં બહુઓછાને મળ્યું કારણ કે યોગ્ય વ્યક્તિ ન જડી. તે કેવો ઉપયોગ કરશે તે શ્રદ્ધા નહોતી.
ચાલવું તો જોઈને, પાણી પીવું તો ગાળીને, બોલવું તો શાસ્ત્ર પ્રમાણથી અને આપણે ત્યાં સર્વાનુમતિથી રાજ્ય ચાલતું બહુમતીથી નહીં. રામ અને ધોબીનો પ્રસંગ તેની સાક્ષી પૂરે છે. રાવણના રાજ્યમાં બહુમતીથી ચાલતું. એક વિભીષણે ના કહ્યું તો લાત મારી, ત્યાં સત્તાશાહી હતી. રામને ત્યાં લોકશાહી હતી, પણ સાચી લોકશાહીમાં એકપણ માણસે વિચાર વગર નહીં બોલવું જોઈએ. સેવક અને સત્તા વચ્ચેનું અંતર વિચારી લેવું જોઈએ. વિભીષણને લાત મારી તો તે પગને ચૂમ્યા અને કહ્યું : ભાઈ ! તમારા પગને ઈજા તો નથી થઈને ! ધોબીની વાત હતી તો જૂઠી પણ તેનું માનસ, ફેરવવા બીજો કયો રસ્તો હતો ? શંકરાચાર્ય મહારાજ કહી ગયા છે, યદ્યપિ શુદ્ધ લોક વિરુદ્ધ ના કરણીયં ના ચરણીયં,’ એટલે ગમે તેવી શુદ્ધ વાત હોય તો પણ લોકોને પ્રિય ન હોય તો ન બોલવી. શંકરાચાર્ય જેવા અનુભવી આમ કહી ગયા તેનું કારણ કે ગમે તેવી સાચી વાત હોય અને એક પણ માણસ વિરોધ કરે તો ફરી ચકાસી જોજે વિરોધી માણસ ભૂલ બતાવે તો સાચો સેવક રાજી થાય કારણ કે બહુ ઓછા માણસ પોતાની ભૂલ જોઈ શકે છે.
ભાવનગરના તખતસિંહ બાપુનો એક પ્રસંગ છે. રસ્તે જના૨ છોકરાએ બગીચામાંની કેરી ખાવા પથ્થર માર્યો. એ પથ્થર બાપુને વાગ્યો. હવાલદારો છોકરાને પકડી લાવ્યા. છોકરા થરથર ધ્રૂજતા હતા. બાપુએ પૂછ્યું, કેમ પથ્થર માર્યો ? તો કહે બાપુ, અમે તમને નથી માર્યો કેરીને મારતા હતા. બાપુએ વિચાર કર્યો કે વૃક્ષ જેવી ચીજ પથ્થર મારે તો કેરી આપે તો હું ગોબ્રાહ્મણ પ્રતિપાળ કહેવાઉં. શું આપું? દરેક છોકરાને મૂઠી ભરી ભરીને રૂપિયા આપ્યા. છોકરાં રાજીનાં રેડ થઈ ગયાં. બુદ્ધદેવને કોઈએ ગાળ આપી, તો કહે ભાઈ મારે તારી ગાળ જોઈતી નથી, તને પાછી. ઝાડ કેટલો ઉપદેશ આપે છે ! પોતે તપે બીજાને છાંયો આપે. તેમ પાણો માર તો ફળ આપે. એક સંતે વીંછીને તણાતો જોયો બહાર કાઢવા પ્રયત્ન કર્યો તો વીંછીએ ડંખ દીધો, ફરી પ્રયત્ન કર્યો, ફરી ડંખ માર્યો કોઈએ કહ્યું મહારાજ છોડો, એનો સ્વભાવ જ એવો હોય છે. મહારાજે કહ્યું, તેનો સ્વભાવ ન છોડે તો મારો સેવાનો સ્વભાવ હું કેમ બદલું ? ગાંધીજી પાસે ઘણા વિરોધીઓ આવતા, પાસેના સેવકો ખૂબ અકળાતા. છેવટે સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૧૨૩