________________
સમકિતના પાંચ અતિચારો કહ્યા છે. શંકાનો અર્થ એ છે કે જ્યારે માણસ પોતાની માન્યતાને, કદાગ્રહને પોષવા પૂછે તો તેને કહેવાય કે તને સમકિત નહીં મળે. પણ જિજ્ઞાસા વૃત્તિથી કોઈ પૂછે તો હરકત નથી. ગૌતમ સ્વામી જિજ્ઞાસા બુદ્ધિથી મહાવીરને વારંવાર પ્રશ્નો પૂછતા.
સત્ય એ એક એવી વસ્તુ છે કે તે જીવનમાં ચોક્કસ છે. તેની સામે કોઈ શંકા કરે તો આકાંક્ષા અને વિચાર કરી શકીએ.
માણસ જ્યારે અસત્યનું વારંવાર મંડન કરે છે ત્યારે તે અસત્યમય બનતો જાય છે. વાસુદેવે જ અર્જુનને લડાઈમાં પ્રેર્યો ત્યારે કોઈ કહેશે કે આવા પ્રેરનાર માણસને ભગવાન કહી શકાય ? અને વાત સાચી છે. યુદ્ધમાં હજારોનો સંહાર થયો. પણ કોઈપણ વસ્તુને ઢાલની જેમ બીજી બાજુ હોય છે. એક માણસ કાયર થતો હોય અને અન્યાયને સહન કરી લેતો હોય તે સારો કે અન્યાયનો સામનો કરી વીર થનાર સારો? જો જવાબ હામાં હોય તો હિંસાને ઉત્તેજન આપનાર વાસુદેવ નહીં કહી શકાય. હલ વિહલ અને કુણિકનો પ્રસંગ છે. કણિકની સ્ત્રી પદ્માવતીએ હલવિહલની પત્ની પાસે હાર અને હાથી જોયાં. પોતાના પતિ પાસે એની માગણી કરાવી. પરિણામે યુદ્ધ થયું. હલ-વિહલ મામા ચેડા મહારાજા પાસે ગયા. સલાહ માગી. ચેડામહારાજે કહ્યું કે ભાઈને નાતે કહે તો આપવું પણ સત્તાના મદથી કહે તો ન આપવું. પરિણામે લડાઈ થઈ અને એક કરોડ અને એંશી લાખ માણસનો સંહાર થયો. પાપ કોને થયું? અપરાધીને હણવામાં પાપ નથી. અહિંસાથી સામનો કરે તો ઉત્તમ. તે ન બને તો શસ્ત્રથી, પણ કાયર તો ન બનવું. આવું ભવ્ય દર્શન જે ધર્મે આપ્યું તે ધર્મને માનનારા લોકો અહિંસાના નામે પાખંડ પોષે તે કેમ ચાલે? વાણિજ્ય વહેવાર કરે તે વાણિયો. ચાંપો વાણિયો હતો સાથે ઘર્મ જૈન હતો. જિનનો અનુયાયી તે જૈન. રાગદ્વેષને જીતે તે જૈન.
અનાજ, પાણી વનસ્પતિનો વિરોધ નહિ કરી શકાય. પણ એમાં વિવેક જરૂર લાવી શકાય. એક પાણીના ટીપામાં અસંખ્ય જીવો હોય છે. છતાંય હજારો ગાયો પાળવાની વાતો જૈન સૂત્રોમાં આવે છે. કેટલું પાણી વપરાતું હશે?
કલિકાચાર્ય નામના સાધુ એક સાધ્વીના શિયળ ભંગ વખતે પોતાનો વેશ છોડીને શસ્ત્ર પકડે છે, અને સાધ્વીને છોડાવે છે. એમણે વિચાર કર્યો કે અત્યારે હું મૂંગો રહીશ તો હું પાપી ઠરીશ અને તે કદાપિ નિવારી નહીં શકાય. જ્યારે શસ્ત્રો લઈશ તો એક પાપ થશે પણ તે પશ્ચાતાપ દ્વારા નિવારી શકાશે અને લોકોમાં એક સંસ્કાર વ્યાપી ૧૦૦
સાધુતાની પગદંડી