________________
કારણ ધર્મની ખામી નથી. ધર્મના પિછાણની ખામી છે. નગદ એટલે ભજકલદાર નહીં પણ નગદ એટલે રોકડીઓ. જેમ અગ્નિને અડીએ અને કાલે દાતા નથી તુરત દાઝીએ છીએ. પણ ધર્મને આપણે પરભવની વસ્તુ માની છે. આજે પુણ્ય કરીશું તો પરભવમાં મોક્ષ મળશે. પણ કોઈ કહે રૂપિયા સો આપો, પરભવમાં પ૦૦ આપીશ તો કોઈ નહીં આપે. કારણ કે ભરોસો નથી અને જોવાનું છે. પણ સગવડિયું શોધીએ છીએ. ધર્મ તો માથું માગે છે, ધર્મનું આચરણ કઠિન છે પણ અશક્ય તો નથી જ.
પ્રોફેસરનો દીકરો પ્રોફેસર નહીં બને, પરીક્ષા પાસ કરે તો જ બને. જૈનનો છોકરો જૈન માનીએ છીએ. વૈષ્ણવના છોકરાને વૈષ્ણવ માનીએ છીએ. ગર્ભમાં માબાપોની અસર આવે છે ખરી, પણ સંપૂર્ણપણે બધા સંસ્કારો નથી આવી જતા. વિદ્યા જેમ ભણવી પડે છે તેમ ધર્મની પણ તાલીમ લેવી પડે છે. જૈન શેવ કે વૈષ્ણવ છો તેની ખાતરી શી? તો કહેશે કે આ અમારું લેબલ છે તે ખાતરી. ગોળના માટલાનો આંક હોય પણ ગોળ ના હોય તો તેની કિંમત આપી શકાય નહીં. તેમ ધર્મનો મસાલો ના હોય પણ લેબલ (ટલાંટપકાં) હોય તો તેને ડિગ્રી આપી દઈએ છીએ.
એક બાઈએ જૈન સાધુને ભાવથી ભિક્ષા આપી. પછી લેબલ જોયું તો સાધુ બીજા વાડાના લાગ્યા. એટલે અફસોસ થયો. તે બોલવા લાગી (વોશીરે વોશરે) મારો ધર્મ ચાલ્યો ગયો. ધર્મને આવો બોદો બનાવી દીધો હતો કે સહજ સહજમાં ચાલ્યો જાય. પણ બાઈનો વાંક નહોતો. તેને એવું ઠસાવવામાં આવ્યું હતું કે આવું લેબલ હોય તે જ મારા, બાકીના બીજાના. આવી સાંપ્રદાયિકતા ઠેર-ઠેર જોવા મળે છે. આમાં વાંક લોકોનો નથી પણ તેમને સમજાવનારા સાધુ ફકીરોનો હોય છે. ધર્મને નામે અધર્મ પેસી જાય છે ત્યારે મહા અનર્થ થઈ જાય છે. ધર્મને નામે ચોરી લૂંટ આગ બધું થઈ શકે છે. આ ધર્મ નથી શીખવતો, પણ પોલો ધર્મ આવું શીખવે છે. એક હરિજન તળાવમાં પાણી પીવા ગયો. કોઈ કોળીએ જોયું એટલે ડાંગ લઈને મારવા ગયો. પેલાએ કહ્યું. માબાપ મારો વાંક શું? પેલો કહે મારું તળાવ અભડાવ્યું. ત્યારે હરિજન જૂઠું બોલ્યો, માબાપ મેં હાથપાણી લીધું હતું, પીધું નથી. તો ચાલ્યો જા. આવા ધર્મને નામે પઠેલા અધર્મને કાઢનાર તપોમૂર્તિ જોઈએ. બ્રિટિશ સરકાર કહેતી તમારા ધર્મમાં હસ્તક્ષેપ નહીં કરીએ, પણ બીજી તરફ ઉઘાડે છોગે વેશ્યાલયોના, દારૂના, સટ્ટાના દેવાળુ કાઢવાના પરવાના કરી આપ્યા. એક વૈષ્ણવ જાત્રા કરવા નીકળ્યો,. વૈષ્ણવ ઘર શોધ્યું. કોઈએ શેઠનું ઘર બતાવ્યું. જઈને પૂછયું, તમે વૈષ્ણવ છો? ના, વૈષ્ણવ હજુ થયો નથી. પણ જ્યારે સમાગમ થયો અને જોયું તો બધી ક્રિયા શુદ્ધ વૈષ્ણવની. એનું અભિમાન ઊતરી ગયું. હું મને વૈષ્ણવ માનતો હતો. અંતરમાં બૅટરી પડી સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા