________________
૬૬
प्रथमः पादः
अलाऊ। रण्णं अरण्णं। अत इत्येव। आरण्ण-कुंजरो व्व वेल्लंतो। (अनु.) अलाबु आणि अरण्य या शब्दांत, आदि अ चा विकल्पाने लोप होतो.
उदा. लाउं...अरण्णं. (या शब्दातील) अ चाच (विकल्पाने लोप होतो. तसे नसल्यास लोप होत नाही. उदा.) आरण्ण... वेल्लंतो.
(सूत्र) वाव्ययोत्खातादावदातः ।। ६७।। (वृत्ति) अव्ययेषु उत्खातादिषु च शब्देषु आदेराकारस्य अद् वा भवति।
अव्ययम्। जह जहा। तह तहा। अहव अहवा। व वा। ह हा। इत्यादि। उत्खातादि। उक्खयं उक्खायं। चमरो चामरो। कलओ कालओ। ठविओ ठाविओ। परिदृविओ३ परिठ्ठाविओ। संठविओ४ संठाविओ। पययं पाययं। तलवेण्टं तालवेण्टं तलवोण्टं तालवोण्टं। हलिओ हालिओ। नराओ नाराओ। बलया बलाया। कुमरो कुमारो। खरं खाइरं। उत्खात। चामर। कालक। स्थापित। प्राकृत। तालवृन्त। हालिक। नाराच। बलाका। कुमार। खादिर। इत्यादि। केचिद् ब्राह्मणपूर्वाणयोरपीच्छन्ति। बम्हणो बाम्हणो। पुव्वण्हो पुव्वाण्हो।
दवग्गी दावग्गी। चडू चाडू। इति शब्दभेदात् सिद्धम्। (अनु.) अव्ययांमध्ये आणि उत्खात, इत्यादि शब्दांमध्ये, आदि आकाराचा विकल्पाने
अ होतो. उदा. अव्ययांमध्ये:- जह...हा, इत्यादि. उत्खात, इत्यादि शब्दांत:- उक्खयं...खाइरं. (यांचे मूळ संस्कृत शब्द क्रमाने असे:-) उत्खात...खादिर, इत्यादि. ब्राह्मण आणि पूर्वाह्ण या शब्दांतही (आदि आ चा विकल्पाने अ होतो) असे मत काही वैयाकरण व्यक्त करतात. (त्यामुळे:) बम्हणो...पुव्वाण्हो. दवगी, दावग्गी आणि चडू, चाडू ही रूपे मात्र (मूळच्या) भिन्न शब्दांपासूनच सिद्ध झालेली आहेत (म्हणून येथे आ चा विकल्पाने अ होतो, असे मानण्याचे कारण नाही).
१ आरण्य-कुञ्जरः इव वेलन्। ३ परिस्थापित
२ क्रमाने:- यथा। तथा। अथवा। वा। हा। ४ संस्थापित
