________________
४६
प्रथमः पादः
(अनु.) (एखाद्या) स्वरापुढे (दुसरा) स्वर आला असताना, बहुलत्वाने (मागील
स्वराचा) लोप होतो. उदा. त्रिदशेशः ..... सूसासा.
(सूत्र) अन्त्यव्यञ्जनस्य ।। ११॥ (वृत्ति) शब्दानां यद् अन्त्यव्यञ्जनं तस्य लुग् भवति। जाव। ताव। जसो।
तमो। जम्मो। समासे तु वाक्यविभक्त्यपेक्षायाम् अन्त्यत्वम् अनन्त्यत्वं च। तेनोभयमपि भवति। सद्भिक्षुः सभिक्खू। सज्जन: सजणो।
एतद्गुणा: एअगुणा। तद्गुणा: तग्गुणा।। (अनु.) शब्दांचे जे अन्त्य व्यंजन असते, त्याचा लोप होतो. उदा. जाव...जम्मो.
परंतु समासात वाक्य- विभक्तिची अपेक्षा असताना, (समासाच्या पहिल्या पदाचे अन्त्य व्यंजन हे) कधी अन्त्य मानले जाते, तर कधी अनन्त्य मानले जाते; त्यामुळे दोन्हीही होते (म्हणजे कधी त्याचा लोप होतो, तर कधी ते तसेच राहून पुढे योग्य ते वर्णान्तर होते. उदा.) सद्भिक्षुः......तग्गुणा.
(सूत्र) न श्रदुदोः ।। १२॥ (वृत्ति) श्रद् उद् इत्येतयोरन्त्यव्यञ्जनस्य लुग् न भवति। सद्दहिअं। सद्धा।
उग्गयं । उन्नयं। (अनु.) श्रद् आणि उद् यां (शब्दां) तील अन्त्य व्यंजनाचा लोप होत नाही. उदा.
सद्दहिअं...उन्नयं.
(सूत्र) निर्दुरोर्वा ।। १३।। (वृत्ति) निर् दुर् इत्येतयोरन्त्यव्यञ्जनस्य वा लुग् भवति। निस्सहं नीसहं।
दुस्सहो दूसहो। दुक्खिओ दुहिओ।
१ यावत्, तावत्, यशस्, तमस्, जन्मन् २ श्रद्धित ३ श्रद्धा
४ उद्गत ६ नि:सह ७ दु:सह ८ दुःखित
५ उन्नत
