________________
३२६
अर्धमागधी व्याकरण
___ (इ) क.भू.धा.वि.चा उपयोग असता :
अकर्मक क्रियापदाच्या क.भू.धा.वि. चा उपयोग असता प्रायः कर्तरि' प्रयोगच होतो. म्हणून, कर्ता प्रथमेत व कर्त्याच्या लिंग-वचन-विभक्ति-प्रमाणे क.भू.धा.वि. चे रुप असते. उदा.
(१) पत्तो नियमंदिरे सो वि। (२) तओ सो पहसिओ राया सेणिओ मगहाहिवो। (३) तो गाढयरं राया रुट्ठो। (४) ओइण्णा सुरवरा सव्वे। (५) देवा गया निययाइ ठाणाइं। (६) पडिया य रयणवुट्ठी। (७) विबुध्दा देवी। (८) सो तत्थेव निवसिओ। (९) पजलिओ मे मणंमि को वाणलो। ३०३ प्रयोजक धातूंचा कर्तरि व कर्मणि प्रयोग
सर्व प्रयोजक धातु हे सकर्मक असतात. प्रयोजक धातूंचा कर्तरि प्रयोग पुढील प्रमाणे होतो :
(क) प्रयोजक धातूंचा कर्तरि प्रयोग :
(१) मूळ धातु सकर्मक असता, प्रयोजक कर्तरि रचनेत मूळ क्रियेचा कर्ता तृतीयेत जातो, मूळ कर्म द्वितीयेत जाते व प्रयोजक धातु नवीन कर्त्याच्या पुरुषवचना प्रमाणे असतो. उदा.
(१) (नेव अन्नो दंडं समारंभेज्जा।) – (भिक्खू) नेव अन्नेहिं दंडं समारंभविजा।
(२) (नेव अन्नो अदिन्नं गिण्हेजा।) - (भिक्खू) नेव अन्नेहिं अदिन्नं गेण्हावेज्जा।
(३) (पुरिसा दे दत्तं देविं गिण्हंति।) - पूसनंदी राया देवदत्तं देविं पुरिसेहिं गिण्हावेइ।
(४) (पुरिसा दारगं गिण्हंति।) - राया दारगं पुरिसेहिं गिण्हावेइ।
(२) मूळ गत्यर्थक, ज्ञानार्थक, भक्षणार्थक व तदर्थक आणि अकर्मक धातूंच्या प्रयोजक कर्तरि रचनेत मूळ कर्ता द्वितीयेत जातो मूळ कर्म असल्यास द्वितीयेत व प्रयोजक धातु नवीन कर्त्याच्या पुरुष-वचनाप्रमाणे असतो.३ १ या वेळी अर्धमागधीत कधी भावे प्रयोग आढळतो. उदा. गाज्जियं मेहेहिं। हसियं राइणा।
पणटुं पावेणं। वियसियं लोयणेहिं। अधिक उदाहरणासाठी क.भू.धा.वि. चे उपयोग, परि. ४२३ पहा.
आपटे, पृ. २८ ३ आपटे, पृ. २९
