________________
68
गुरु चिंतन પુદ્ગલ, પુણ્ય-પાપ અધિકારમાં અજ્ઞાન તથા સંવર અધિકારમાં જડ કહ્યા છે–તે ભાવોથી ભિન્ન હું અવ્યક્ત દ્રવ્ય છું.
બોલ–૩ : ચિત સામાન્યમાં ચૈતન્યની સર્વ વ્યક્તિઓ નિમગ્ન છે –સારાંશ : પ્રથમ બે બોલમાં પરદ્રવ્યો અને પરભાવોથી ભેદજ્ઞાન કરાવી ઉત્તરોત્તર સૂફમમાં લઈ જઈ સ્વભાવ સન્મુખ કરાવે છે.
અનાદિથી અત્યારસુધી મારામાં જેટલી પર્યાયો– દ્રવ્ય પર્યાયો તથા ગુણપર્યાયો–પ્રગટ થઈને વ્યય થઈ ગઈ તે બધી ત્રિકાળી દ્રવ્યમાં ભૂતકાળની યોગ્યતારૂપે નિમગ્ન છે. હવે પછી પ્રગટ થવાવાળી અનંત પર્યાયો ભવિષ્યની યોગ્યતારૂપે ક્રમબદ્ધ નિમગ્ન છે. વર્તમાન પર્યાય પ્રગટ છે તે આવા દ્રવ્યનો નિર્ણય કરે
કાળના પ્રવાહ અનુસાર ભાવિની યોગ્યતાવાળી પર્યાયો સ્વકાળે દ્રવ્યમાંથી પ્રગટ થતી જાય છે અને બીજા સમયે વ્યય થઈને દ્રવ્યમાં ભૂતકાળની યોગ્યતારૂપે જતી જાય છે. આવી રીતે દ્રવ્યમાંથી પર્યાય આવે છે અને જાય છે એમ કહેવું તે વ્યવહાર છે.
ભવ્ય જીવોમાં મારામાં ભવિષ્યમાં પ્રગટ થવાવાળી અરિહંત તથા સિદ્ધની અનંતી પર્યાયો નિમગ્ન છે, જે દોડતો આયાતસામાન્યસમુદાય પ્રગટ થવા માટે ઉલ્લસી રહ્યો છે માટે એ રૂપે પોતાને ધ્યાવવું તે જૂઠું નથી પરંતુ ધ્યાવવા યોગ્ય છે.
(શ્રી તત્ત્વાનુશાસન ગાથા-૧૯૨) ઉપરોક્ત ભૂત તથા ભવિષ્યની વર્તમાનમાં અક્રમે રહેલી નિમગ્ન પર્યાયોને દ્રવ્યાંતરની અપેક્ષા વગરની સ્વાભાવિક દ્રવ્ય પર્યાય કહેવાય છે–જે પરિણામિકભાવરૂપે હોય છે. તદ્અનુસાર
