________________
गुरु चिंतन
67
એક બીજાને કોઈ સંબંધ નથી. આવા આ વિશ્વમાં કોઈ એક જીવદ્રવ્ય(હું) જ્ઞાતા છું. મારો જ્ઞાનસ્વભાવ વિશિષ્ટ છે. જે પોતામાં રહીને પોતાને તથા સમસ્ત વિશ્વને–છ દ્રવ્યને પ્રકાશે છે. હું તેનાથી ભિન્ન વિશ્વના ઉપર તરતું સક્ષમ દ્રવ્ય છું.
(આધાર ઃ શ્રી સમ્યજ્ઞાન દીપિકા) મારાથી ભિન્ન રહેલ દ્રવ્યો સાથે મારે સહજ શેયજ્ઞાયક લક્ષણ સંબંધ જ છે તેથી તે શેય છે અને વ્યક્તિ છે. પોતાથી વિમુખ તથા પરની સન્મુખ થઈને જાણવાવાળું જ્ઞાન પણ પરણેય છે. વળી જે જ્ઞાનપર્યાયમાં સમસ્ત શેયોનું જ્ઞાન થાય છે એ પર્યાયરૂપે પણ નહીં થતો હોવાથી હું તેનાથી ભિન્ન અવ્યક્ત દ્રવ્ય છું–આમ જાણ એમ આચાર્ય કહે છે.
બોલ–૨ : કષાયોનો સમૂહ ભાવક-ભાવ વ્યક્ત છે તેનાથી જીવ અન્ય છે –સારાંશ : પ્રથમ બોલમાં પરદ્રવ્યોથી ભિન્ન કરાવી હવે પોતાની પર્યાયમાં થતાં પરલક્ષી ભાવો મોહ રાગ દ્વેષથી ભિન્નતા કરાવે છે. કષાયના ભાવો ચૈતન્યમય ભાવો નથી. પરંતુ દ્રવ્યકર્મરૂપી ભાવકમાં ઉદય થતાં રસના સંગે થતાં હોવાથી તે ભાવકના ભાવ છે, ચૈતન્યસ્વરૂપી મારા અસ્તિત્વથી ભિન્ન છે.
જ્યાં સુધી જીવ પોતાના સ્વભાવને પરિપૂર્ણપણે અનુભવતો નથી, ત્યાં સુધી રાગાદિ પોતાની દિશામાં રહે છે, પછી નીકળી જાય છે. માટે ચૈતન્યમય પરિણામ નથી પરંતુ કર્મના સંગે થતાં કર્મના પરિણામ છે.
આ રીતે રાગાદિ ભાવો જીવની પર્યાયમાં થતાં હોવાથી ચિવિકારો હોવા છતાં શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવની દૃષ્ટિ કરાવવા તે ભાવોને શ્રી સમયસારના જીવ-અજીવ અધિકારમાં અજીવ
